CIESZYN
Miasto (37 500 mieszk., 290 m n.p.m.) nad rz. Olzą, prawym dopływem Odry. Ważny ośrodek przemysłowy (Maszyny Elektryczne „Celma”, Fabryka Automatyki Chłodniczej „Fach”, Zakład Telemechaniki Górniczej „Elektrometal”, „Elektronarzędzia-Cel-ma”, „Polifarb-Cieszyn”, „Termika-Cespa” Cieszyńska Fabryka Urządzeń Spawalniczych, Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego „Juwenia”, Zakłady Przemysłu Cukierniczego „Olza”, Cieszyńskie Zakłady Kartoniarskie, Cieszyńska Drukarnia Wydawnicza). Siedziba Urzędu Miejskiego. Lewobrzeżna część należy do Republiki Czeskiej.
Cieszyn zachował średniowieczny układ urbanistyczny; większość zabytków mieści się w historycznych granicach miasta. Przeważnie są to cenne zabytki architektury począwszy od XII do XIX w. Rynek cieszyński powstał na przełomie XV i XVI w. i był drugim placem miejskim (pierwszym był dzisiejszy Stary Targ). Na wyróżnienie zasługują kamieniczki podcieniowe o sklepieniach krzyżowo-kolebkowych i sklepieniach żaglastych z XVI w. zachowane w zach. pierzei rynkowej. Na dwupiętrowych kamieniczkach ślady innych stylów z późniejszych okresów, m.in. na narożnej pod nr. 3 – barokowa elewacja, inne klasycystyczne lub eklektyczne. We wsch. pierzei Rynku na uwagę zasługują kamienice nr 11, 14 i 19 o neoklasycznej elewacji (wśród nich pod nr. 19 dom Konczakowskich z XVI w.). W pierzei pd. ratusz z XVI w., odbudowany po wojnie trzydziestoletniej. W 1667 ratusz otrzymał dekorację malarską wykonaną przez Krzysztofa Palmę. Po pożarach miasta w 1720 i 1789 dokonano kolejnej przebudowy w 1800 (wg proj. Ignacego Chambreza) w stylu Ludwika XVI. W 1836 pożar zniszczył ratusz. Odbudowany wg proj. Józefa Komhausela i Andrzeja Kmenty, zatracił m.in. filary i arkadowe sklepienia.
Przy ul. Menniczej 46 pałacyk Colinna-Bludowskich z XVIII w., dawna mennica o bogatej dekoracji stiukowej na trójosiowej elewacji, obecnie siedziba Książnicy Cieszyńskiej.
W pobliżu Rynku przy ul. Świętego Krzyża kościół paraf. św. Marii Magdaleny, d. kościół Dominikanów z XIII w., przebudowany po pożarze w 1789 wg planów Karola Jacobi d’Eckolm. Z tego okresu pochodzi klasycystyczna wieża. Od strony pd. rząd przybudówek, sięgających aż do nawy krzyżowej. Nawa trójprzęsłowa o sklepieniu krzyżowo-kolebkowym, a absyda o sklepieniu żaglastym, wydłużone prezbiterium. Wnętrze kościoła barokowe. Pod chórem muzycznym kaplica Świętego Krzyża z barokowym ołtarzem z XVIII w., ufundowana przez Jana Fryderyka Lanscha w 1660. Obok kaplica Melchiora Grodeckiego z gotyckim portalem. W kaplicy obraz pędzla Piotra Brygierskiego z 1692. W prawej nawie poprzecznej epitafium z 1664 poświęcone kanclerzowi książęcemu Michałowi Ruckiemu. W ościeżach łuku tęczowego kazalnica z rzeźbą Mojżesza i chrzcielnica z rzeźbą przedstawiającą chrzest święty. Rzeźby wykonał rzeźbiarz opawski Jan Józef Schubert w 1792. W ołtarzu głównym w kartuszu obraz pędzla Mayera z 1858 (scena namaszczenia nóg Zbawiciela przez Marię Magdalenę). Ołtarz wykonał Andrzej Kaspar Schweigl z Brna. Kazalnica, chrzcielnica i ołtarz fundacji księcia sasko-cieszyńskie-go Alberta z 1894. W kościele zachowała się jedyna rzeźba nagrobna, prawdopodobnie księcia Przemka I (dziś w wykutej niszy z lewej strony ołtarza). Obok barokowa plebania, gdzie w czasach zaboru mieścił się generalny wikariat metropolii wrocławskiej dla ziemi cieszyńskiej.
Na terenach d. ogrodu dominikańskiego wyrosło Nowe Miasto (dziś ul. Nowe Miasto), przy której XVI-wieczna zabudowa miejska.
Przy ul. Trzech Braci studnia z neogotycką żeliwną altanką z 1868, na której płaskorzeźba Jana Raszki i tekst legendy: „Roku 810 wiaropodobne założenie miasta Cieszyna przez synów Leszka III, króla polskiego. Trzej bracia książęta Bolko, Leszko i Cieszko, zeszli się po długiej wędrówce przy tym źródle i ciesząc się zbudowali na pamiątkę miasto, które miano Cieszyn otrzymało”.