Cieszyn – Historia
Jedna z najstarszych historycznych osad istniejących w początkach państwowości polskiej. Początkowo osada grodowa w rejonie dzisiejszego Podborza (na terenie czeskiego Cieszyna). Pierwotna wzmianka źródłowa (bulla papieża Hadriana IV) z 1155 mówi o kasztelanii cieszyńskiej związanej z zasięgiem biskupstwa wrocławskiego. W 1282 zmarł książę opolski Władysław. Księstwo podzielono między czterech synów. Księciem cieszyńskim został najstarszy syn, Mieszko I (1290-1315), rozpoczynając dynastię Piastów cieszyńskich, która trwała do 1653.
Lokalizacja miasta na wysokim brzegu Olzy po przeciwległej stronie Góry Zamkowej sięga pocz. XIII w. (Kazimierz I, książę raciborsko-opolski, 1211-30). Jednymi z pierwszych miejskich budowli były klasztory Benedyktynów (fundacji Mieszka Plątonogiego, 1117-1211) i Dominikanów (Mieszka II Otyłego, 1238-46). W miejscu klasztoru dominikanów, po przebudowie w końcu XVIII i pocz. XX w., dzisiejszy kościół paraf. św. Marii Magdaleny.
Na Górze Zamkowej do poł. XIV w. istniał drewniany zamek otoczony wałem z palisadą. Dopiero książę Przemko I (1358-1410) zbudował gotycki zamek (pracom adaptacyjnym poddano romańską kaplicę zamkową), a miasto otrzymało umocnienia w kształcie owalnicy śląskiej (w pierwszym okresie nie łączącej się z zabudowaniami zamkowymi), składające się z wałów ziemnych i częstokołu. W centrum miasta ratusz miejski, sukiennice, mennica książęca i browar. Pierwotnie miasto posiadało dwie bramy: Wysoką i Frysztacką, a centrum usadowione było obok kościoła paraf. św. Marii Magdaleny. Dopiero za czasów księcia Kazimierza II (1477-1528) powiększono granice miasta, wytyczając nowy rynek (dzisiejszy), a miasto otrzymało ceglane mury obronne i fosę.
W dobie reformacji uległy kasacji cieszyńskie klasztory, a na miejscu ogrodów dominikańskich wyrosło nowe miasto. Na przełomie XVI i XVII w. miasto chyliło się ku upadkowi. Epidemia i kontrreformacja przyczyniły się do wyludnienia miasta. Wielu protestantów opuściło Cieszyn. W mieście pojawili się jezuici. Po śmierci ostatniego Piasta (1653) księstwo przeszło w bezpośrednie władanie Habsburgów, a w 1826 z części dóbr książęcych utworzono majorat, a w Cieszynie – zarząd dominialny arcyksięcia Karola, zwany Komorą Cieszyńską. W XVIII w. miasto nawiedziły groźne pożary (1720 i 1789), trzęsienia ziemi (1789) oraz liczne wojny śląskie, podczas których Cieszyn był kilkakrotnie oblegany, zdobywany i grabiony wielkimi kontrybucjami nakładanymi przez wojska pruskie. Wszystko to doprowadziło do wyniszczenia i zubożenia miasta. W ruinę popadał również zamek piastowski, poważnie zniszczony bombardowaniami podczas oblężenia w 1647.
Odbudowa miasta rozpoczęła się po wojnach napoleońskich wraz z rozwojem przemysłu ciężkiego na ziemi cieszyńskiej (górnictwo i hutnictwo). Powstały klasycystyczne siedziby urzędów i zarządów, a w l. 1846-85 niewielkie zakłady przemysłowe: browar i garbarnia (1846), rzeźnia miejska, gazownia, fabryki mebli. W 1871 Cieszyn stał się węzłem kolejowym na linii Koszyce – Bogumin, a w 1888 na linii Frydek – Bielsko. Powiększono zabudowę przedmieść przy Wysokiej Bramie oraz Przedmieściu Frysztackim. Po uruchomieniu w 1910 elektrowni cieszynianie mieli swój tramwaj na trasie Wysoka Brama – dworzec główny kolei. Od 1802 Cieszyn ma własne muzeum i bibliotekę naukową, których organizatorem był Leopold Szersznik.
W XIX w. Cieszyn stał się ważnym ośrodkiem polskiego życia narodowego. Niemałą rolę odegrały w tym gimnazja cieszyńskie oraz seminarium nauczycielskie. z których m.in. wyrośli lub byli z nimi związani: Jędrzej Cinciała (1825-1898) – ludoznawca, autor pieśni i przysłów ludu śląskiego z okolic Cieszyna. współpracownik pierwszego w Cieszynie polskiego czasopisma „Tygodnik Cieszyński” (1848-51), późniejszej „Gwiazdki Cieszyńskiej”; Paweł Stalmach (1824-1891) – założyciel i redaktor „Gwiazdki Cieszyńskiej” (1851), inicjator powołania towarzystwa oświatowego „Macierz Szkolna” (1855); ks. Józef Londzin (1862-1929) – kontynuator dzieła P. Stalmacha, długoletni redaktor „Gwiazdki Cieszyńskiej”, działacz „Macierzy Szkolnej” oraz współtwórca polskiego gimnazjum i Muzeum Śląskiego w Cieszynie, założyciel Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (1901, od 1907 wydawca „Zarania Śląskiego”), a w l. 1918-20 prezydent Rady Narodowej dla księstwa cieszyńskiego, poseł do parlamentu wiedeńskiego i Sejmu RP. senator; Franciszek Popiołek (1868-1960) – historyk, działacz narodowy; ks. Ignacy Świeży (1839-1902); dr Jan Michejda (1853-1927); Tadeusz Reger (1872-1938); dr Emest Famik (1871-1944). Jan Kubisz (1848-1929).
Przed I wojną światową powstały tu drukarnie polskie Pawła Mitręgi i „Dziedzictwa”, chociaż już pod koniec XIX w. drukowane były w Cieszynie „Gwiazdka Cieszyńska”, „Miesięcznik Pedagogiczny” (od 1892), „Głos Ludu Śląskiego” (1897), „Równość” (redagowana i wydawana przez T. Regera w l. 1871-1938). „Równość” była pierwszym pismem socjalistycznym na ziemi cieszyńskiej. 19 X 1918 powstała tu Rada Narodowa księstwa cieszyńskiego, która przejęła władzę po rozpadzie monarchii austro-węgierskiej, proklamując niepodległość i podporządkowanie rządowi ogólnonarodowemu.
Oto fragment historycznej proklamacji:
„Ludu Śląski! Rada Narodowa dla Księstwa Cieszyńskiego, opierając się na zasadach prezydenta Stanów Zjednoczonych Wilsona, uznanych przez wszystkie narody i państwa, i na jednomyślnej woli i zgodzie ludności Śląska wyrażonej ostatnio na wiecach ludowych w Orłowej. w Boguminie i w Cieszynie, proklamuje uroczyście przynależność państwową Księstwa Cieszyńskiego do Wolnej, niepodległej Zjednoczonej Polski i obejmuje nad nim władzę państwową”.
Decyzją Rady Ambasadorów z 28 VII 1920 o podziale Śląska Cieszyńskiego Cieszyn został podzielony między Polskę i Czechosłowację. Niekorzystne warunki gospodarcze (inflacja i kryzys gospodarczy) sprawiły, że miasto rozwijało się powoli. Kontynuowana była działalność kulturalno-oświatowa (2 gimnazja i Seminarium Nauczycielskie, dziś filia Uniwersytetu Śląskiego oraz Szkoła Handlowa). W 1922 przeniesiono z Bydgoszczy do Cieszyna Wyższą Szkołę Rolniczą.
W 1939 rozpoczęła się kilkuletnia tragedia polskiej ludności zmuszanej do wpisów na niemiecką listę narodową oraz do robót przymusowych na rzecz okupanta. Wielu Polaków zginęło, m in. 20 111 1942 w Cieszynie odbyła się publiczna egzekucja 24 Polaków – członków zdekonspirowanych komórek ruchu oporu. Cieszyn wyzwolony został jako ostatnie z polskich miast, przez oddziały IV Frontu Ukraińskiego ( 3V 1945).
Po 1945 miasto przystąpiło do modernizacji i rozbudowy przemysłu, a następnie do budowy nowych osiedli. Od 1971 Cieszyn stał się ośrodkiem uniwersyteckim, powstała tu filia Uniwersytetu Śląskiego, a studenci mogą korzystać z bogatych zbiorów Książnicy Cieszyńskiej. W 1975 po reformie administracyjnej Cieszyn włączono do nowo utworzonego województwa bielskiego, a obszar miasta w nowych granicach wynosi 28,69 km2.