Zarys dziejów na Górnym Śląsku

ZARYS DZIEJÓW

Pierwszy zapis o żyjących na Górnym Śląsku Słowianach pochodzi z IX w., tzw. Geograf Bawarski wśród innych plemion polskich wymienia Opolan i Gołęczyców, mieszkających nad górną Odrą i jej dopływami. Ze źródeł archeologicznych wynika, że utrzymywali się oni nie tylko z rolnictwa i hodowli bydła, ale i rzemiosła (garbarstwa, tkactwa, kamieniarstwa).

Niewiele wiemy o dziejach tej ziemi przed i w okresie kształtowania się państwa Mieszka I. Prawdopodobnie zagarnięta została przez władców państwa wielkomorawskiego (na przełomie IX i X w.), a potem przez czeskich Przemyślidów. Pod panowaniem Piastów znalazł się Górny Śląsk między 985 a 990 i odtąd, jako integralna część Polski, stał się jej przedmurzem broniącym kraju przed napadem czeskich i niemieckich feudałów. Bolesław Chrobry, świadomy tej roli Śląska, pobudował tu liczne grody i doprowadził do utworzenia (1000) biskupstwa wrocławskiego, co miało wówczas doniosłe znaczenie polityczne.

O dalszych losach ziemi górnośląskiej zadecydowało na długie stulecia rozbicie dzielnicowe Polski, zapoczątkowane testamentem Bolesława Krzywoustego z 1138. Co prawda dzielnica Śląska przydzielona została razem z senioralną, krakowską, najstarszemu z synów Bolesława III, Władysławowi, ale nie potrafił on wyegzekwować od młodszych braci praw władcy całego państwa. Bratobójcze walki i szukanie pomocy na zewnątrz doprowadziły do interwencji czeskich i niemieckich; najdotkliwiej odczuwał je Śląsk. Nic więc dziwnego, że wśród Piastów śląskich najżywsze były wówczas idee zjednoczeniowe; tylko zjednoczona, silna Polska byłaby w stanie przeciwstawić się zagrożeniu niemieckiemu i czeskiemu.

Mieszko Plątonogi, Bolesław Wysoki, Henryk Brodaty i jego syn, Henryk Pobożny, podejmowali na przełomie XII i XIII w. i w XIII w. próby zjednoczenia ziem państwa polskiego z Krakowem i dzielnicą senioralną. Najazd Tatarów i śmierć Henryka Pobożnego pod Legnicą (1241) przyczyniły się ostatecznie do upadku idei. Dzielnica śląska rozpadła się na mniejsze księstwa, których władcy podatni byli na wpływy czeskie i niemieckie. Próbę zjednoczenia części ziem polskich podjął jeszcze (pod koniec XIII w.) książę wrocławski Henryk Prawy (Probus). Napotkał jednak przeszkody nie do pokonania, zarówno ze strony Korony Czeskiej, jak i przekupnych mieszczan wrocławskich. Od pocz. XIII w. Śląsk przeżywał okres świetności gospodarczej i kulturalnej, związany z rozwojem handlu, rzemiosł, górnictwa srebra, ołowiu, złota. Rozbudowały się miasta, bogacili się szlachta i mieszczanie.

W 1291 Wacław II czeski zmusił księcia opolskiego i cieszyńskiego do wpuszczenia do grodów załóg czeskich i do udziału w wyprawie przeciw Polsce (1292). Na pocz. XIV w. król Czech, na mocy zawartych z książętami śląskimi układów o dziedziczeniu, stał się właścicielem księstw śląskich. W 1. 1327-53 zmusił do złożenia hołdu lennego Piastów Górnośląskich, a następnie Dolnośląskich. Śląsk znalazł się formalnie pod panowaniem czeskim w 1348, kiedy to Kazimierz Wielki, zagrożony przez Krzyżaków, zrzekł się praw do tej ziemi na rzecz południowego sąsiada, roszczącego zresztą pretensje także do korony polskiej. W późniejszych czasach pod polskim zwierzchnictwem pozostawały tylko niektóre miasta i księstwa śląskie. Do Kazimierza Wielkiego i Władysława Jagiełły należał m.in. Lubliniec, Kluczbork, Byczyna i Olesno, do Jana Olbrachta księstwo głogowskie, a książę Zygmunt Jagiellończyk (późniejszy Zygmunt Stary) był namiestnikiem Śląska z ramienia swego brata Władysława, króla Czech; do Władysława IV Wazy i jego następców należało księstwo opolsko-raciborskie, zaś do Jakuba Sobieskiego – Oława. Dopiero w XV w. powróciły do Polski księstwa: Zatorskie, oświęcimskie i siewierskie, wykupione od miejscowych Piastów, co usankcjonował układ głogowski z 1462 między Kazimierzem Jagiellończykiem a Jerzym z Podiebradu.

W miarę jak wygasały poszczególne linie Piastów śląskich, ich ziemie dziedziczne przejmowała Korona Czeska, by przekazać feudałom czeskim lub jako zastaw feudałom niemieckim. Jako pierwsza wygasła linia raciborska (1337), dwieście lat później opolska (ze śmiercią Jana Dobrego, 1532), trzysta – linia cieszyńska (1625). Ostatni Piast śląski Jerzy Wilhelm, książę brzeski, zmarł w 1675.

Przechodzenie ziem książęcych w ręce nowych właścicieli stworzyło możliwość powstania na Górnym Śląsku nowych form własności feudalnej – „wolnych państw stanowych” (pszczyńskiego od 1546 i bytomskiego od 1697), których przedstawiciele mieli prawo udziału w śląskim sejmie krajowym. Ówcześni mieszkańcy Górnego Śląska zajmowali się rolnictwem, ogrodnictwem, hodowlą bydła, bartnictwem i rybołówstwem. Rozwijało się rzemiosło, górnictwo, handel.

W okresie reformacji ludność Śląska, zwłaszcza miejska, masowo odchodziła od katolicyzmu i przyjmowała luteranizm. Ożywienie „towarzyszące sporom religijnym zaowocowało rozkwitem życia umysłowego na Śląsku (Roździeński, Gdacjusz), budownictwa, architektury (Brzeg, Nysa), sztuk pięknych.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *