W Starym Olkuszu, przy drodze do Sławkowa, grodzisko z XII w., w którym ruiny kościoła św. Jana z XV/XVI w. Godny zwiedzenia stary cmentarz przy ul. Króla Kazimierza Wielkiego, stare drzewa i rzeźby nagrobne z 2. poł. XIX i pocz. XX w., wśród nich grób garibaldczyka płk. Francesco Nullo, który zginął 5 V 1863 pod Krzykawką – dowodząc oddziałem powstańczym. Rzeźba nagrobna z 1908. Na nowym cmentarzu (ul. Kruszcowa) mogiły żołnierzy września i żołnierzy Armii Czerwonej.
Olkusz wyrósł na jeden z ważniejszych ośrodków muzealnictwa regionalnego w kraju dzięki działaczom licznych towarzystw, w tym PTTK, Towarzystwa Miłośników Ziemi Olkuskiej, Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Afrykańskiej. Muzeum Regionalne PTTK powstało w 1911 jako jedno z pierwszych organizowanych przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze (Rynek 20). Prezentuje górnictwo kruszcowe w rejonie Olkusza i Sławkowa, dzieje Olkusza i regionu, w tym etnografię. W XVIII-wiecznym dworku Machnickich (ul. Szpitalna 34) Muzeum Wikliniarstwa założone w 1971 przez TMZO — prezentuje zbiór mebli i makat oraz przedmiotów użytkowych wykonanych przez Władysława Wołkowskiego. Przy ul. Szpitalnej 34a, w zabytkowej oficynie, mieści się Muzeum Zbiorów Afrykanistycznych im. Bogdana Szczygła. Pochodzą ze zbiorów dr. nauk med. Bogdana Szczygła, który przebywając wiele lat w Algierii i Nigerii zgromadził unikatowe kolekcje przedmiotów codziennego użytku, sztukę kultową oraz sztukę dekoracyjną i oryginalną biżuterię. Przy ul. Floriańskiej 5 Muzeum Pożarnictwa, tzw. Brengarda, założone w 1978. Ciekawe zbiory dokumentujące działalność jednej z najstarszych straży pożarnych w Polsce.
RABSZTYN
Wieś w gm. Olkusz. Ruiny średniowiecznego zamku i barokowego pałacu. W średniowieczu istniał tu zamek królewski zbudowany w miejsce warownego grodu. W XIV w. w rękach prywatnych: Melsztyńskich i Tęczyńskich (Rabsztyńskich). W 1443 dokonano prac remontowych zamku górnego i murów obronnych. W XVI w. w rękach Bonerów. W XVII w. po Mikołaju Wolskim zamek przejął Zygmunt Myszkowski, marszałek wielki koronny, który przebudował dolny zamek w barokowy pałac magnacki (1615). W 1657 spalony przez Szwedów, nie został już odbudowany. Do 2. poł. XIX w. dotrwała wysoka cylindryczna wieża zamku górnego. Obecnie pozostały mury pałacu barokowego oraz resztki murów zamku górnego.
POMORZANY
Dawna wieś, obecnie w obrębie miasta Olkusz. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1317. Należała do starostwa rabsztyńskiego. Wyludniona i zniszczona została w czasie potopu szwedzkiego. W 1. poł. XVI w. trwały próby poszukiwań rudy ołowiu przez Piotra Kaufmana z Krakowa. W XV w. istniała tu huta ołowiu nad rz. Białą. W XVI w. eksploatowano złoża od strony Olkusza. W 1843 powstała we wsi szkoła elementarna. W 1959 odkryto bogate złoża cynku i ołowiu w rejonie Pomorzan i Kluczy. Budowę jednej z największych w Europie kopalni rud cynkowo-ołowiowych „Pomorzany” rozpoczęto w 1971, a uroczyste otwarcie I etapu nastąpiło w 1974.