KLUCZE
Wieś o charakterze osady przemysłowej w woj. katowickim we wsch. części Pustyni Błędowskiej nad rz. Białą Przemszą. Siedziba Urzędu Gminy. W okolicy ostańcowe skałki wapienne.
Wieś założona w 1374 przez królową Elżbietę. W tym czasie wydobywano tu rudę (prawdopodobnie rudę darniową żelaza lub ołowiu). Początkowo wchodziła w skład starostwa ogrodzienieckiego, a od XV w. starostwa rabsztyńskiego.
W 1875 czynne były we wsi gorzelnie hr. Penarda i tartak wodny będący w posiadaniu właściciela folwarku w Kluczach. Na przełomie XIX i XX w. powstała tu cementownia „Klucze” oraz fabryka papierniczo-celulozowa z siedzibą w Warszawie (dziś Kluczewskie Zakłady Papiernicze). W latach okupacji hitlerowskiej w rejonie Kluczy działały oddziały partyzantów „Hardego” i „Twardego”. Po 1945 rozbudowano fabrykę celulozy i papieru oraz powstały zakłady wapienno-piaskowe (Wytwórnia Cegły Silikatowej). W 1973 utworzono gminę Klucze.
W Kluczach znajdują się m.in. pałacyk z XIX w. (d. siedziba Urzędu Gminy), zabytkowy dworek z XVIII w. oraz park podworski.
Między Kluczami i Błędowem rozciąga się Pustynia Błędowska (8 km dł. i 3-5 km szer.). Pustynia podlega procesowi stepowienia (zarastania), rozdzielają rzeka Biała Przemsza. Najlepszy punkt widokowy z Kluczewskiej Góry, przez którą, jak i miejscowość Klucze, przebiega żółty Szlak Pustynny.
■ 5 km na wsch. Bogucin, wieś w woj. katowickim. Pierwsza wzmianka z 1273 wspomina o wsi klasztornej (własność klasztoru mogilskiego). Od 1315 w rękach prywatnych, następnie królewszczyzna (starostwo rabsztyńskie).
■ 3 km na wsch. Jaroszowiec, wieś przemysłowa – huta szkła walcowanego (1961) i wytwórnia maszyn i urządzeń dla przemysłu szklarskiego „Szkłomasz” (od 1952). W latach międzywojennych czynna kopalnia rudy żelaza „Anna Irena”. W 1789 wieś liczyła 30 domów i 155 mieszkańców, dziś duża osada przemysłowa.
KLUCZE – PAPIERNIA
Wieś, ruiny zamku z XIV/XV w. należącego do rodu Pileckich (Toporczyków). W okresie reformacji zamek przebudowany przez Firleja na zbór ariański. W 1. 1594—1656 kościół katolicki. Spalony w latach „potopu” szwedzkiego.
Mijamy rz. Białą Przemszę.
■ 3 km na zach. Chechło, wieś w woj. katowickim, na pn. skraju Pustyni Błędowskiej u stóp góry Dąbrówki, w dolinie Centurii i Białej Przemszy. Wieś rycerska (1376-1420), m.in. szlachta herbu Przeginia, Ostoja, Pilawa, Śreniawa, założona w XIII w. Kościół paraf, zniszczony w 1308, odbudowany w XV w. W XV w, powstał folwark. W 1789 wieś liczyła 80 domów i 440 mieszkańców. Obecny kościół z 1807 zbudowany w stylu klasycyzmu, otoczony murem z kolistymi kaplicami w narożnikach. We wnętrzu piękny rzeźbiony ołtarz z poł. XVII w. z obrazem Matki Boskiej Śnieżnej. Dzwonnica murowana z dachem gontowym z 1830. Na cmentarzu nagrobek-obelisk z herbem Śreniawa i inicjałami Kmitów (1789).
Na pn. wsch. droga do Pilicy (16 km) z odgałęzieniem w lewo do Ryczowa (10 km). Pierwsza wzmianka o wsi królewskiej z 1581. Wcześniej (XIV w.) istniała tu na trudno dostępnej skale strażnica obronna. W 1960 zabezpieczono ruiny strażnicy.
RODAKI
Wieś w woj. katowickim. Pierwsza wzmianka o wsi królewskiej w 1386. W latach następnych należała do Włodków, Salomonów, Bonerów i Firlejów, władających starostwem ogrodzienieckim. Malowniczy kościółek modrzewiowy z 1601, w ołtarzu bocznym posąg św. Mikołaja z ok. 1400. Manierystyczny płaski ołtarz główny z polichromią imitującą elementy rzeźbiarskie. Dzwonnica z XIX w.