Stare Miasto zbudowano na planie owalu, podobnie jak miasta śląskie. Z czworobocznego rynku wybiegają w narożach ulice. Na Górze Zamkowej najstarszy zabytek miasta, średniowieczny zamek. Wzniesiony z kamienia wapiennego w XIII w,, przebudowany i rozszerzony w 1364 przez Kazimierza Wielkiego oraz otoczony podwójnym pierścieniem murów. W l. 1833-34 zrekonstruowany przez F.M. Lanciego, otrzymał blankowe sterczyny na wieży obronnej z XIII w. i ostrolukowe arkady muru zewnętrznego. Wokół murów zewnętrznych głęboka fosa. W l. 1955-56 zamek przebudowano i odnowiono wg proj. Zbigniewa Gawlika. Część mieszkalną pokryto dachem siodłowym i namiotowym, i przeznaczono na pomieszczenia muzealne Muzeum Zagłębia. We wnętrzach stałe wystawy: „Broń i uzbrojenie w dawnych wiekach”, „Historia zamku”, „Zamki na Szlaku Orlich Gniazd”. Muzeum czynne codziennie, oprócz poniedziałków, w środy w godz. 11-17, w pozostałe dni w godz. 9-15.
W pobliżu zamku ceglany kościół paraf, z XIV w., przekształcony i rozbudowany w XVIII, XIX i XX w. (pierwotnie kaplica zamkowa). Wokół cmentarny mur z kamienia wapiennego. Przed prostokątną nawą – kwadratowa wieża z barokowym hełmem. Kościół ma dwie kaplice, w tym kaplicę Matki Boskiej Częstochowskiej fundacji rodziny Mieroszewskich, i zakrystię. Ściany wzmocnione filarami przyporowymi.
Na starym cmentarzu kościół św. Tomasza z XVIII w., jednonawowa świątynia z kruchtą i zakrystią o płaskich stropach. Barokowa wieżyczka. Nad Czarną Przemszą przy ul. Podzamcze stary cmentarz żydowski z artystycznymi nagrobkami. Przy ul. Zaułek fragment starych murów z XIV w., pod nr. 5 dwuizbowa chata z sienią i belkowymi stropami z 1835. W minionych wiekach sporo było domków zrębowych o czterospadowych dachach zgrupowanych nad rzeką, u stóp Góry Zamkowej.
Po drugiej stronie Czarnej Przemszy Gzichów (obecnie w granicach Będzina), barokowy dwór z XVII w. z pięknym parkiem. Zbudowany przez Jana Mieroszewskiego (po 1678), należał następnie do Siemieńskich, Wincentego i Ludwiki z Mieroszewskich. Po powstaniu styczniowym sprzedany przez Jacka Siemieńskiego Gustawowi von Kramsta. Następnie w rękach Sosnowieckiego Towarzystwa Kopalń i Hut. Po II wojnie światowej w gestii Przedsiębiorstwa Robót Górniczych (RPG). W l. 1957-72 w gestii Miejskiego Domu Kultury (MDK). Jednopiętrowy pałacyk o polskim dachu mansardowym z dwoma alkierzowymi przybudówkami oraz bogatym barokowym szczytem przypomina dawne dworki wiejskie. Z d. wystroju wnętrza zachowały się: ozdobny strop z giętych faset stiukowych, w salonie I piętra dwa kominki, freski klasycystyczne z XVIII w. (odkryte podczas prac konserwatorskich w 1976) oraz zwierciadło ścienne w stylu Ludwika XVI. Wśród starych drzew, barokowe figury kamienne Bachusa i Bachantki (1718). W 1972 rozpoczęto prace konserwatorsko-budowlane. Zabudowania gospodarcze przystosowano dla potrzeb administracyjno-produkcyjnych (1979) Krakowskiego Oddziału PP Pracowni Konserwacji Zabytków, podnosząc m.in. o jedną kondygnację skrzydła pn. i wsch. Prace konserwatorskie prowadzone były pod kierunkiem mgr inż. W. Łopatowej. Konserwację polichromii prowadził zespół pod kierunkiem mgr. R. Krzemińskiego i mgr. J. Gałaszka, kominków – mgr. A. Stawarza.
Od 1982 siedziba Muzeum Zagłębia w Będzinie. W Muzeum stałe wystawy: Wnętrza pałacowe (XVIII-XX w.). Dzieje Ziemi Będzińskiej. Malarstwo portretowe i pejzażowe. Samuel Cygler (1898-1945) – malarstwo. Zagroda chłopska z Zagłębia. Muzeum czynne codziennie oprócz poniedziałków, w godz. 9-15, w środy 11-17.
■ W odl. 3 km na zach. Grodziec u podnóża Góry Dorotki (381 m). Do 1975 samodzielne miasto, obecnie dzielnica Będzina. Góra Dorotka była w dawnych wiekach miejscem obrzędów starosłowiańskich – dziś miejsce widokowe. Na szczycie kościółek kamienny św. Doroty z 1653. W Grodźcu klasycy styczny pałac, otoczony parkiem proj. przez F. M. Lanciego w 1842. Remont realizowany do 1980, przygotowany przez Krakowskie Pracownie Konserwacji Zabytków, wykonany w I. 1975-80 przez KWK „Jowisz”, oraz barokowy kościół paraf. św. Katarzyny (1744). W 1857 wybudowano pierwszą w Królestwie Polskim i cesarstwie rosyjskim cementownię „Grodziec” („Solvay”).