USTROŃ

Miasto (15 800 mieszk., 360 m n.p.m.) w dolinie Wisły, u podnóża Czantorii (995 m n.p.m.) i Równicy (884 m n.p.m.). Siedziba Urzędu Miejskiego.

Duży ośrodek turystyczno-wczasowy i przemysłowy (FSM Zakłady Kuźnicze współpracujące z fabrykami Fiata, m.in. w zakresie produkcji odkuwek). Jedna ze starych osad u podnóża Beskidu Śląskiego, na szlaku handlowym łączącym Kraków z Wiedniem i Budą. Pierwsza wzmianka historyczna z 1305. Dalszy rozwój osadnictwa (w kierunku źródeł Wisły) nastąpił z końcem XVI w. i wiązał się z osadnictwem wołoskim. Do XVII w. Ustroń należał do cieszyńskiej szlachty i książąt cieszyńskich. Następnie do rodu Habsburgów (Komora Cieszyńska). W XVIII w. rozpoczął się tu szybki rozwój przemysłu. Powstała huta żelaza (1771), kuźnia (1780), walcownie metali, fabryka maszyn i budowy mostów. Ustroń posiadał w XIX w. własny browar, młyny, tartak, cegielnię, fabrykę papieru. W końcu XIX w. większość zakładów przeniesiona została do sąsiedniego Trzyńca (dziś Republika Czeska).

Jako ośrodek uzdrowiskowy Ustroń znany był już w XVIII w. Leczono wówczas żętycą, następnie żużlem wielkopiecowym. W 1882 osada otrzymała od Rządu Krajowego w Opawie status kurortu, a w rok później odkryto źródła mineralne „Żelaziste”, a w 1888 pokłady borowiny. W l. 1900-01 powstał tu zakład balneologiczny, czynny do dziś. Do dalszego rozwoju uzdrowiska przyczyniła się budowa linii kolejowej Ustroń-Goleszów (1888), a w latach międzywojennych – drogi do Wisły oraz regulacja rzeki. W 1888 Jerzy Michejda i Jerzy Kubisz założyli Towarzystwo Pedagogiczne, którego zadaniem była walka o polskość młodzieży.

W latach okupacji rejon Ustronia był terenem działań wielu oddziałów partyzanckich, m.in. ZWZ-AK, GL-PPS i BCh. 1 V 1945 partyzanci jako pierwsi wkroczyli do Ustronia. Wojska radziecki dopiero 3 V 1945. Lata okupacji ok. 200 obywateli Ustronia przypłaciło życiem. Dla uczczenia ich pamięci, na skwerze obok Urzędu Miejskiego, ustawiono pomnik.

W 1956 Ustroń uzyskał prawa miejskie, a w 1967 prawa uzdrowiska. W skład miasta wchodzą: Bematka, Beskidek, Brzegi, Czantoria, Baranowa, Dobka, Goje, Hermanice, Jaszowiec, Jelnica, Kępa, Królów, Krzywaniec, Lipowiec, Nierodzin, Nowociny, Orłowa Pastwiska, Polana, Poniowiec, Równica, Sucha Dobka, Zadki, Zawodzie Dolne, Zawodzie Górne. W l. 1967-87 zbudowano w Zawodziu duży ośrodek leczniczo-rehabilitacyjny dla 6750 pacjentów z inicjatywy wojewody katowickiego Jerzego Ziętka (1901-1985) – popiersie przed sanatorium.

W Ustroniu liczne tereny sportowe i rekreacyjne, m.in. ośrodki kempingowe w Jelenicy i Hermanicach dla 1500 turystów.

Ustroń w okresie lata prezentuje imprezy kulturalne w cyklu „Ustrońskie lato”: Festiwal Piosenki Biesiadnej, Festiwal Twórczości Religijnej „Gaude Fest”, Festiwal Dobrej Nowiny, Dni Ustronia. Od 1990 miasto ma swój tygodnik „Gazetę Ustrońską”. Przy ul. Daszyńskiego katolicki kościół paraf, z 1787 z wieżą z l. 1835-37 i transemptem z l. 1846-48, przebudowany w 2. poł. XIX w. We wnętrzu późnobarokowy ołtarz z XVIII w. oraz barokowo-klasycystyczna ambona z XIX w. Przed kościołem duże figury św. Józefa i św. Jana Nepomucena z 2. poł. XIX w. – dzieła skoczowskiego twórcy Wacława Donaya. Przy ulicy Kościelnej eklektyczny kościół ewangelicki z 1835, wieża z l. 1856-57. We wnętrzu rokokowa ambona z przełomu XVIII i XIX w. Polichromia z lat trzydziestych XX w. (malował Edward Biszorski ze Skoczowa). Przed kościołem rzeźby J. Pratschkera. Plebania z przełomu XVIII i XIX w. Przy ul. Stawowej d. szkoła paraf, z poł. XVIII w., przebudowana w 1835, i d. szkoła ewangelicka z 1835. W centrum Ustronia kilka zabytkowych domów z XVIII w.: przy ul. 9 Listopada 9 i 33, Ogrodowej 1, 9 i 13. W Ustroniu-Hermanicach zespół dworski z XVIII w. Murowany dwór o mansardowym czterospadowym dachu. W zespole dworskim (w kierunku zach.) budynek stajni i obory. Warto w tym miejscu wspomnieć o inicjatorze budowy ośrodka wypoczynkowego i rekreacyjno-leczniczego, wojewodzie katowickim Jerzym Ziętku (1901-1985), którego popiersie znajduje się przed Sanatorium Uzdrowiskowym, oraz projektantach zespołu wypoczynkowego w dolinie Jaszowca: Irenie i Czesławie Kotelach oraz Jerzym i Zygmuncie Winnickich. Twórcami ustrońskich piramid w Ustroniu-Zawodziu są: Henryk Buszko, Aleksander Franta i Tadeusz Szewczyk.

W Ustroniu znajduje się Muzeum Kuźnictwa i Hutnictwa im. inż. Jana Jarockiego (1899-1980) w dawnej siedzibie dyrekcji huty „Klemens” (ul. Hutnicza 3, tel. 29-96) i jego Oddział przy ul. 3 Maja 68, prezentujący zbiory Marii Skalickiej (grafikę, exlibrisy, książki), oraz Ustrońska Galeria Sztuki Współczesnej „Na Gojach” K&B Heczko. Galeria przy ul. Błaszczyka 19 czynna 9-13 (w poniedziałki, środy, czwartki, piątki i soboty) i 9-16 (wtorki).

Szlaki spacerowe

1. „Źródlany”, czerwony, 8 km, od Rynku do źródła Karola.

2. „Nadwiślany”, zielony, 4 km, od źródła Karola do ul. Leśnej.

3. „Sanatoryjny”, żółty, 5,5 km, z Rynku do Sanatorium Uzdrowiskowego.

Wycieczki piesze

1. Na Wielką Czantorię (995 m), zn. czerwone i niebieskie – 2 godz. 30 min.

2. Na Równicę (884 m), zn. czerwone – 1 godz. 45 min.

3. Na Czantorię Małą (866 m), zn. żółte – 2 godz.

USTROŃ-DOBKA, dzielnica Ustronia.

USTROŃ-POLANA

Dzielnica Ustronia, odgałęzienie drogi w prawo.

■ 1 km na pd.-wsch. Jaszowiec, dzielnica Ustronia zbudowana w I. 1961—71 na obszarze 100 ha, zespół domów wczasowych zapewniających wypoczynek (w jednym turnusie) 2500 osobom.