Pszczyna – Historia
Stara osada istniała prawdopodobnie nad brzegiem Pszczynki na przełomie X i XI w. na szlaku handlowym biegnącym ze wsch. przez Kraków do Czech; następnie był tu niewielki gród obronny. W 2. poł. XIII w. otrzymała prawa miejskie potwierdzone (odnowione) w 1498 przez księcia pszczyńskiego Kazimierza II. W tym czasie miasto miało obwarowania drewniano-ziemne, które spłonęły wraz z zabudową miejską podczas kolejnego pożaru (w 1545) i nie były już odbudowywane. Pszczyna murowana powstała po ostatnim pożarze w sierpniu 1748. Planową odbudowę podjęto pod kierunkiem arch. Christiana Jahne. Obecna zabudowa pochodzi w większości z XVIII i XIX w.
W minionych stuleciach zmienił się status Pszczyny, począwszy od miasta w księstwie opolsko-raciborskim poprzez stolicę wolnego państwa stanowego do miasta rolniczo przemysłowego w woj. katowickim o walorach turystycznych.
Do ważniejszych w dziejach miasta należy okres 1407-49, kiedy ziemia pszczyńska wraz z Mikołowem i Bieruniem wyodrębniona została przez Jana II jako dożywocie żony Heleny Korybutówny (bratanicy Władysława Jagiełły), a właściwie dopiero po jego śmierci w 1424. Z polecenia księżnej Heleny powstał pierwszy gotycki zamek, który jako jeden z nielicznych obronił się w 1433 podczas najazdu husytów na ziemię górnośląską.
W 1517 książę cieszyński Kazimierz sprzedał ziemię pszczyńską Aleksemu Turzonowi, bankierowi krakowskiemu (bratu biskupa ołomunieckiego), który uzyskał dla zakupionych ziem (4 miasta, 50 wsi komornych i 27 wsi rycerskich) tytuł „wolnego państwa stanowego”, po czym prawa i ziemie odstąpił swemu bratu Janowi (1521). Kolejnymi właścicielami Pszczyny byli: biskup wrocławski Baltazar Promnitz, który z zakupionych ziem ustanowił majorat oraz jego rodzina. W 1765 w prawa rodzinne Promnitzów wszedł ród księży Anhalt-Cóthen, zaprzyjaźniony z dworem Stanisława Augusta Poniatowskiego (książę Fryderyk Erdman Anhalt-Cóthen był siostrzeńcem Jana Erdmana Promnitza). W podobny sposób w 1847 nabyła prawa rodzina Hochbergów z Książa koło Wałbrzycha. W 1905 Jan Henryk XI uzyskał od Wilhelma II tytuł książęcy von Pless. Z inicjatywy i za pieniądze Hochbergów dokonano ostatnich przeróbek i przebudowy pałacu pszczyńskiego (1867 i 1874) oraz przebudowy ogrodu pszczyńskiego na park krajobrazowy typu angielskiego. Do pocz. XIX w., kiedy to wcielono ziemię pszczyńską do diecezji wrocławskiej, Pszczyna i dekanaty pszczyński oraz mikołowski należały do diecezji krakowskiej (od początków organizacji kościelnej na ziemiach polskich).
Szczególnie trudne chwile przeżywało miasto, m.in. w 1433, podczas oblężenia zamku przez husytów oraz w I. 1621-48 podczas wojny trzydziestoletniej, kiedy ocalało zaledwie 25% mieszkańców ziemi pszczyńskiej. W 1622 Pszczyna została spalona. W 1780 i 1848 miały tu miejsce wystąpienia robotników rolnych i chłopów.
Ziemia pszczyńska, która najpóźniej poddała się procesowi industrializacji, zachowała do pocz. XX w. największy procent ludności polskiej. W 1912 wg oficjalnych spisów niemieckich stanowiła ona 86% ogółu mieszkańców, a w 1828 w pow. pszczyńskim – 94,3%. Z tej ziemi wyrośli propagatorzy polskich tradycji, jak Karol Miarka, ur. w 1825 w pobliskich Pielgrzymowicach, działacz społeczny i narodowy, autor popularnych powieści dla ludu. wydawca „Katolika”, oraz Jan Kupiec, ur. 1841, mieszkający w pobliskiej wsi Łąka, poeta ludowy i działacz społeczno-oświatowy, wydawca m.in. zebranych i opracowanych przez siebie opowieści i bajek śląskich czy oryginalnych poematów, np. „Sejmik w Jassach”. W poł. XIX w. w Pszczynie wydawano czasopisma w języku polskim. W l. 1842-46 Krystian Schemlle, burmistrz miasta, wydawał „Tygodnik Polski Poświęcony Włościanom”. W 1848 wychodził tu „Tygodnik Górnośląski”, natomiast od 1850 „Przyjaciel Ludu”.
W 2. poł. XIX i na pocz. XX w. w mieście wybudowano gmachy użyteczności ; publicznej oraz nowe urządzenia komunalne, m.in. budynki: straży pożarnej (1874), koszar wojskowych (1876), sądu i więzienia (1904), ratusza (1905) i kościoła ewangelickiego (1907) oraz wykonano wodociągi z wieżą ciśnień (1893), a w 1900 – bruki ulic i rynku.
W 1916 Pszczyna weszła do historii jako miejsce ogłoszenia aktu proklamującego Królestwo Polskie, podpisanego przez Franciszka Józefa I i Wilhelma II. W l. 1919-21 mieszkańcy Pszczyny i powiatu walczyli na różnych frontach powstańczych o powrót Śląska do Polski. W pow. pszczyńskim 16 VIII 1919 wybuchło I powstanie, a zbiórka powstańców odbyła się przy „trzech dębach” w parku. Podczas plebiscytu w 1921 za Polską opowiedziało się 65% mieszkańców miasta i powiatu. W III powstaniu ziemia pszczyńska wystawiła 2 pułki. 25 VI 1922 wróciła do Macierzy. We wrześniu 1939 ochotnicze oddziały powstańcze walczyły z jednostkami Wehrmachtu i Freikorpsu pod dowództwem Jana Świerkota i Józefa Szenkery, współdziałając z oddziałami harcerzy. W latach okupacji na terenie Pszczyny zlokalizowane były 3 oddziały robocze jeńców jugosłowiańskich i radzieckich z obozu w czeskim Cieszynie.
W okresie międzywojennym Pszczyna rozwijała się poza obrębem starego miasta. Dopiero po 1945 powstały tu nowe osiedla mieszkaniowe, m.in.: Mikołaja Kopernika, Powstańców Śląskich.