Mikołów – Historia
Początki Mikołowa jako osady grodowej i siedziby kasztelanii sięgają poł. XII w. Gród uległ prawdopodobnie zniszczeniu (w 1273) podczas wojny między księciem krakowskim Bolesławem Wstydliwym a księciem opolskim Władysławem i już do swej świetności nie powrócił. Odbudowa nowej osady nastąpiła na pn. wsch. od grodu, na prawym brzegu rzeki Jamny (rejon współczesnego rynku). Mikołów stał się wówczas miastem prywatnym i takim pozostał do poł. XIX w. Założycielem i pierwszym właścicielem był Jan herbu Grabic, który był również opiekunem nowego kościoła paraf. św. Wojciecha (1287), przy którym od poł. XIV w. czynna była prawdopodobnie szkoła parafialna (o czym świadczyć mógłby liczny udział mikołowian na studiach we wszechnicy krakowskiej). Miasto powstało na szlaku handlowym wiodącym z Wrocławia przez Gliwice do Oświęcimia i Krakowa. Miało charakter rolniczo-handlowy. Mieszczanie byli większymi lub mniejszymi posiadaczami ziemi oraz rzemieślnikami i kupcami. Miasto miało prawo do organizacji 4 jarmarków w roku oraz wyłączność w handlu solą z Polski.
W poł. XVI w. nowy właściciel, Jan Turzon, nadał miastu pszczyńskie prawo miejskie w miejsce prawa raciborskiego, wg którego burmistrza i jednego radnego mianował właściciel miasta, a dwóch wybierali mieszczanie, tworząc tzw. radę miejską.
Po okresie reformacji (1630) pierwszym proboszczem mikołowskim był Tomasz Aleksander Czarniecki, brat Stefana Czarnieckiego. W XVII w. miasto dotkliwie ucierpiało, zwłaszcza w okresie wojny trzydziestoletniej czy przemarszów wojsk elektora saskiego Augusta II. W XVIII i na pocz. XIX w. Mikołów był świadkiem licznych buntów chłopskich w najbliższej okolicy, krwawo tłumionych przez wojsko pruskie, którego oddziały stacjonowały w większości miast śląskich, m.in. w Mikołowie, obciążając mieszkańców kosztami utrzymania, co niewątpliwie przyczyniło się do zubożenia miasta. W 1794 Mikołów spłonął, ocalały tylko 3 domy murowane, 16 drewnianych i kościół św. Wojciecha. Pożar strawił ratusz znajdujący się w centrum rynku wraz z całym archiwum.
W latach czterdziestych XIX w. mieszkańców Górnego Śląska trapiły głód i liczne epidemie, na skutek czego liczba ludności Mikołowa zmniejszyła się o 1/3. W tym czasie (1845) odwiedził Mikołów poeta polski Cyprian Norwid, który przybył tu do swojego przyjaciela dra Władysława Wężyka.
W 2. poł. XIX w. na terenach miejskich powstały pierwsze zakłady przemysłowe. W 1850 Eugeniusz Mann uruchomił hutę „Mikołów”, czynną do ok. 1870. W 6 lat później powstała w pobliżu dzisiejszego dworca huta „Walter” (dziś Fabryka Palenisk Mechanicznych). W 1856 dotarła do Mikołowa kolej żelazna (od strony Orzesza), którą w 1858 przedłużono do Ligoty (Katowice). W 1863 K. Dittrich założył fabrykę papieru, czynna do dziś, a w 1872 H. Koetz warsztaty mechaniczne i odlewnię (od 1895 właścicielem był K. Buschel) – dziś Zakłady Budowy Maszyn Górniczych „Mifama”. Na pocz. XX w. W. Kasza uruchomił odlewnię żelaza i metali, a w 1898 B. Wierzbicki wytwórnię lin i powrozów (w latach międzywojennych fabryka zapalników elektrycznych, dziś Zakład Doświadczalny Wyrobów z Tworzyw Sztucznych).
Wielkie zasługi dla odrodzenia Górnego Śląska mają mikołowskie drukarnie. Od 1845 Tomasz Nowacki (a następnie jego synowie) prowadził introligatornię, drukarnię i wydawnictwo, początkowo wydające druki o tematyce religijnej, a następnie powiastki ludowe i baśnie. W 1875 Karol Miarka przeniósł tu z Królewskiej Huty drukarnię i wydawnictwo (drukował tu m.in. „Poradnik Gospodarczy”, tygodnik dla rodziców „Monika”, „Kalendarz Górnośląski – Katolik”), które po jego śmierci w 1892 prowadził jego syn, również Karol. Ten ostatni zbudował w Mikołowie nowoczesny zakład graficzny (dzisiejsza drukarnia im. Karola Miarki przy ul. K. Miarki). W I. 1880-1911 K. Miarka młodszy wydał ok. 300 tytułów, w tym książki, broszury, modlitewniki, elementarze, kalendarze (m.in. „Kalendarz. Mariański” w nakładzie 200 000 egzemplarzy). W wydawnictwie Miarki ukazały się wielokrotnie wydania dzieł Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego, Władysława Syrokomli i Wincentego Pola (Biblioteka Ludowa).
Ożywioną działalność rozpoczęły powstałe w ostatnich latach XIX i pocz. XX w. organizacje polskie, m.in. założone w 1895 Towarzystwo „Zgoda” czy w 1908 Towarzystwo Śpiewacze „Harmonia”. W 1918 przeniosła się z Opola do Mikołowa centrala Towarzystwa Oświaty na Śląsku im. św. Jacka. W Mikołowie założył towarzystwo ksiądz Emil Szramek, ówczesny wikary parafii mikołowskiej (1917-23), który jednocześnie objął redakcję wydawnictwa „Głosów znad Odry”, przeniesionych tu z Opola i drukowanych w zakładach Miarki.
Mikołowianie uczestniczyli w powstaniach śląskich, walcząc w okolicy miasta, a w III powstaniu na odcinku Koźle – Kędzierzyn – Góra św. Anny. Powstańczym dowódcą miasta i rejonu był Franciszek Pudełko. Po podziale Górnego Śląska do miasta wkroczyły oddziały polskie (29 VI 1922), siedemset lat od czasu pierwszej historycznej wzmianki o Mikołowie. Od 1925 w Mikołowie ukazywał się tygodnik „Gazeta Mikołowska”.
W okresie okupacji hitlerowskiej wielu obywateli Mikołowa związało się z ruchem oporu. m.in. z Polską Organizacją Powstańczą i Siłami Zbrojnymi Polski. Tajną Organizacją Narodową. Wielu z nich zostało aresztowanych w czerwcu 1942 i straconych.
Miasto zostało wyzwolone 27 I 1945 przez samodzielną Brygadę Czołgów Armii Pancernej gen. Rybałki. Ofiarom faszyzmu społeczeństwo wystawiło pomnik przy ul. K. Miarki.
W latach powojennych miasto rozrosło się terytorialnie, w 1975 w jego skład weszły: Borowa Wieś, Śmiłowice, Mokre, a wcześniej Kamionka. Powstały nowe osiedla mieszkaniowe przy ul. Podleskiej, Żwirki i Wigury, Bluszcza. Zmodernizowano i rozbudowano istniejące zakłady przemysłowe. W obrębie miasta powstał nowoczesny układ komunikacyjny na skrzyżowaniu dróg E 75 i Gliwice – Oświęcim – Bielsko.