Katowice – Historia

W pocz. XX w. Katowice stały się żywym ogniskiem życia polskiego. Oprócz gazet i czasopism krzewiły słowo polskie księgarnie „Górnośląska” i Franciszka Sikorskiego oraz liczne stowarzyszenia kulturalne, spółdzielcze, polityczne i związkowe. Od 1902 działał polski klasowy związek górników pod przywództwem J. Adamka. Dwa lata później Franciszek Morawski założył Polskie Towarzystwo Socjaldemokratyczne (późniejsza Polska Partia Socjalistyczna zaboru pruskiego, stanowiąca sekcję Socjalistycznej Partii Niemiec), liczące 80 członków, a jego żona socjaldemokratyczny Związek Kobiet „Ognisko” (ok. 69 członkiń) oraz Czytelnię im. Adama Mickiewicza. W 1914 działało w mieście 20 legalnych organizacji polskich zrzeszających 1850 członków.

Od 1863 Katowice miały już własną gazownię, a budowę kanalizacji miejskiej rozpoczęto w 1873 po tragicznych doświadczeniach kolejnych epidemii. W 1895, po uruchomieniu wodociągu Katowice – Dąbrówka Wielka, oddano łaźnię miejską oraz szpital Spółki Brackiej przy ul. Francuskiej. Pierwsze mieszkania śródmieścia otrzymały oświetlenie elektryczne pod koniec XIX w., a na początku naszego stulecia zbudowano tu pierwszą na Górnym Śląsku oczyszczalnię ścieków. Wzniesiono także drugi szpital i teatr miejski, założono oświetlenie elektryczne ulic, brukowano jezdnie i chodniki.

Szybko rosła liczba ludności Katowic. W 1875 miasto liczyło 11000 mieszkańców, w 1910 już ponad 43 000. Jednocześnie zmienił się skład narodowościowy ludności. W 1867 Polacy stanowili 50% ogółu mieszkańców, w 1905 tylko 19%. Zmieniła się także struktura zawodowa mieszkańców. W 1870 tylko 30% ludności żyło z pracy w przemyśle ciężkim i górnictwie, pozostali utrzymywali się z rzemiosła i handlu. W 40 lat później proporcje le diametralnie się zmieniły. Ludność miasta zatrudniona w handlu i komunikacji stanowiła 27% ogółu zatrudnionych. Katowice stały się ośrodkiem dyspozycyjnym przemysłu ciężkiego na Górnym Śląsku, z którym związany był kapitał bankowy. Jeszcze przed I wojną światową powstały tutaj filie Banku Rzeszy, Banku Drezdeńskiego i Berlińskiego Banku Dyskontowego. Istniały lu także już polskie banki – Bank Ludowy i Związku Spółek Zarobkowych.

Słabość odrodzonego państwa polskiego oraz niekorzystne układy dyplomatyczne sprawiły, że o powrocie Katowic do Macierzy zadecydowały dopiero powstania śląskie: 1919, 1920, 1921 i plebiscyt. Nim do niego doszło, przybyły do miasta w lutym 1920 roku wojska francuskie, wchodzące w skład sił koalicyjnych na Górnym Śląsku. W okresie poprzedzającym plebiscyt Katowice były widownią licznych demonstracji niemieckiej części ludności miasta. Bojówki niemieckie niszczyły lokale polskich organizacji, terroryzowały polskich działaczy. 17 sierpnia 1920 roku zamordowany został polski lekarz Andrzej Mielęcki. W okresie drugiego powstania śląskiego Katowice – ze względu na stacjonujące tu wojska koalicyjne – nie były zajęte przez powstańców. Trwała natomiast blokada miasta. Siedziba dowództwa wojsk powstańczych mieściła się w pobliskich Szopienicach. Wyniki plebiscytu oraz powodzenie trzeciego powstania zadecydowały o tym, że do Polski powróciła część Górnego Śląska, w tym także Katowice wraz z powiatem. 20 czerwca 1922 roku do miasta wkroczyło Wojsko Polskie. Na granicy Katowic z Zawodziem witał je pierwszy polski burmistrz miasta Alfons Górnik, a przed teatrem Wojciech Korfanty.

W Polsce niepodległej wyznaczono Katowicom rolę stolicy województwa, posiadającego rozległą autonomię. Oprócz władz wojewódzkich w mieście znalazły siedzibę m.in.: Sejm Śląski, Wyższy Urząd Górniczy, Kuria Biskupstwa Śląskiego (od 1925), czternaście konsulatów (francuski, belgijski, duński, fiński, szwedzki, węgierski, łotewski, hiszpański, angielski, czechosłowacki, włoski, austriacki, brazylijski i niemiecki konsulat generalny) oraz liczne koncerny (9), spółki akcyjne (4), biura sprzedaży (9), banki (27) i związki gospodarcze (7).

W Katowicach, oprócz instytucji administracyjnych, mieściły się centrale wszystkich związków zawodowych. Dalszy rozwój terytorialny miasta wojewódzkiego nastąpił w 1924 roku, w którym przyłączono przygraniczne osady. W skład miasta weszły gminy: Bogucice, Dąb, Ligota i Brynów, a wraz z nimi liczne wsie i kolonie, m.in. Obroki, Załęska Hałda, Katowicka Hałda. Obszar Katowic zwiększył się przeszło czterokrotnie – z 887 do 4023 hektarów, a ludność dwukrotnie – z 57 tys. do 116 tys.

Oprócz organizacji gospodarczych i instytucji administracyjnych powstały w Katowicach w latach międzywojennych liczne placówki kulturalne i oświatowe: Teatr Polski (1922), Muzeum Śląskie (1924), Rozgłośnia Polskiego Radia (1927), Instytut Pedagogiczny (1928), Śląskie Konserwatorium Muzyczne (1929), Śląskie Techniczne Zakłady Naukowe (1931), Instytut Śląski (1934), Śląska Biblioteka Publiczna (1936), Wolna Szkoła Sztuk Plastycznych (1936), Wyższe Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych (1937). Rozpoczęto wydawanie licznych nowych gazet i czasopism polskich: „Gość Niedzielny” (1923), „Polonia” (1924), „Polska Zachodnia” (1926), „Strażnica Zachodnia” (1929), „Chowanna” (1929), „Fantana” (1938). Kontynuowano wydawanie gazet polskich i niemieckich, m.in.: „Górnoślązaka”, „Polaka”, „Gazety Ludowej”, „Gońca Śląskiego”, „Gazety Robotniczej”, „Zarania Śląskiego”, „Śpiewaka Śląskiego”, „Głosu Górnego Śląska”, „Kattowitzer Zeitung”, „Volkswille”. Kulturalne i narodowe oblicze miasta kształtowały również polskie księgarnie zlokalizowane przy dzisiejszych ulicach 3 Maja, Warszawskiej, Staromiejskiej, Mariackiej, Wojewódzkiej, Kopernika i Młyńskiej.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *