Dąbrowa Górnicza

DĄBROWA GÓRNICZA

Miasto (137 400 mieszk., 270 m n.p.m.) nad rz. Czarną Przemszą i jez. Pogoria, przy równoleżnikowej drodze E 40 z Krakowa do Wrocławia i linii kolejowej z Zebrzydowic do Warszawy. Siedziba Urzędu Miejskiego. Ośrodek przemysłu m.in. hutniczego: Kombinat Metalurgiczny Huta Katowice (w tym huta „Bankowa”), Zakłady Koksownicze „Przyjaźń”, zakład zamiejscowy huty „Baildon” w Strzemieszycach), metalowego (Dąbrowska Fabryka Obrabiarek „Defum”, zakłady metalowe), szklarskiego (huty: „Staszic” i „Ząbkowice”), węglowego (kopalnia „Paryż”) z jednym z najgrubszych pokładów „Reden”. Siedziba Urzędu Miejskiego.

W mieście liczne zabytki architektury XIX i pocz. XX w. W centrum starej Dąbrowy Muzeum Miejskie utworzone w 1996 r. i wykorzystujące materiały Ośrodka Muzealno-Dydaktycznego (przy ul. Legionów Polskich 65). Wśród nich budynek „Sztygarki” – szkoły górniczej otwartej w 1889 w d. budynku Zarządu Górniczego wzniesionego w 1839 wg proj. włoskiego arch. Francesco Marii Lanci (1799-1875). Od 1987 w 12 salach dwie stałe wystawy: geologiczna (Dzieje ziemi; Geologia regionalna Polski; Sole kamienne i potasowe; Minerały i skały z różnych stron świata; Krzemień – najstarszy surowiec mineralny wydobywany przez człowieka) i historyczna (Historia Szkoły Górniczej; Sw. Barbara – patronka górników; Stanisław Staszic – patron szkoły; Adam Piwowar – nauczyciel i pierwszy prezydent miasta; Edward Ciuk — wychowanek i odkrywca polskich złóż węgla brunatnego). Lekcje muzealne dotyczą geologii, górnictwa, ekologii, dziejów polskich zagłębi węglowych. Do zwiedzania udostępniona jest również sztolnia ćwiczebna z 1927 i 1950-60 z 2 pokładami 401 i 402 (prezentacja maszyn i urządzeń służących do urabiania i transportu węgla). Muzeum geologiczne i sztolnia otwarte dla wycieczek i indywidualnych turystów. Przed „Sztygarką” pomnik Stanisława Staszica. W sąsiedztwie – osiedle robotnicze przy ul. Żeromskiego, Sobieskiego i Sienkiewicza z XIX w. oraz przy ul. 3 Maja i al. Kościuszki ciekawe przykłady architektury XIX i XX w. Na pocz. al. T. Kościuszki na cokole popiersie gen. T. Kościuszki. Dominantą starej Dąbrowy jest neogotycki kościół paraf. Matki Boskiej Anielskiej z 92-metrową wieżą. Świątynię zrealizowano wg proj. arch. Józefa Stefana Pomian-Pomianowskiego (początek budowy 1898). Kościół jest wzorcowym przykładem neogotyckiej architektury sakralnej. Pierwotny kościół św. Aleksandra stanowi obecnie kaplicę kościoła Matki Boskiej Anielskiej. Przy pl. Wolności monumentalny gmach Dąbrowskiego Pałacu Kultury zrealizowany w latach 1951-58 wg proj. arch. Zbigniewa Rzepeckiego w panującym wówczas stylu socrealizmu (pisząc inaczej – klasycyzmu). W pałacu m.in. Państwowa Szkoła Muzyczna.

W dzielnicach Dąbrowy Górniczej znajdują się godne uwagi obiekty sakralne, m.in. w Gołonogu, Strzemieszycach i Ząbkowicach oraz obiekty użyteczności publicznej – dworce kolejowe w Strzemieszycach, Ząbkowicach, Gołonogu.

W dzielnicy Gołonóg jednonawowy kościół św. Antoniego z drewnianą wieżą z XVII w. wzniesiony przez biskupa krakowskiego Andrzeja Trzebnickiego, przebudowany i rozbudowany w XVIII i XIX w. Dobudowano nawy boczne z kaplicami i murowaną wieżą z baniastym hełmem i latarnią oraz wydłużono prezbiterium. Do kościoła na wzgórzu (340 m n.p.m.) prowadzą schody o 100 stopniach. Obok kościoła XIX-wieczne zabudowania plebanii i mur obronny.

W dzielnicy Strzemieszyce Wielkie neogotycki kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa z l.1903-10 (proj. J.S. Pomian-Pomianowski).

Dąbrowa Górnicza to również prężny ośrodek oświatowo-kulturalny: 37 szkół podstawowych, 9 liceów, 8 szkół i zespół szkół zawodowych (w tym Liceum Sztuk Plastycznych oraz Szkoła Muzyczna I stopnia – od 1991); liczne domy kultury (w tym Dąbrowski Pałac Kultury ze sceną teatralną, na której co 4 lata odbywa się Ogólnopolski Festiwal Teatrów Amatorskich, a w samym DPK działają interesujące zespoły artystyczne; 18 bibliotek, filii Miejskiej Biblioteki Publicznej (w filii nr 5 przy al. Józefa Piłsudskiego 32 działa Kawiarnia Literacka skupiająca m.in. twórców nieprofesjonalnych). Wśród wielu towarzystw na uwagę zasługuje powstałe w 1986 Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej, wydawca m.in. „Encyklopedii Dąbrowy Górniczej” (1996). Z Dąbrową Górniczą związany był w latach międzywojennych Lech Piwowar (1909-1942), poeta, którego ojciec, dr Adam Piwowar, pracował w Dąbrowie, a od 1917 był pierwszym prezydentem miasta. L. Piwowar zginął w Rosji jako jeniec obozu w Starobielsku.

Z Dąbrowy Górniczej wyjeżdżamy w kierunku pn.-wsch. przez dzielnicę Gołonóg, ośrodek rekreacyjny Pogoria I i II (sporty wodne), dzielnicę Ząbkowice.

ZĄBKOWICE

Pierwotnie wieś z XV w., od 1956 osiedle, w l. 1962-77 samodzielne miasto. Obecnie w obrębie m. Dąbrowa Górnicza. W XVIII w. czynna tu była odlewnia dzwonów. Od 1884 istnieje Huta Szkła Gospodarczego i od 1926 Huta Szkła Okiennego „Ząbkowice”, Zakłady Tworzyw Sztucznych „Erg-Ząbkowice”. W osadzie neogotycki kościół paraf. Zesłania Ducha Świętego z l. 1900-1914. Parafia od 1905.

W rejonie Łosienia w 1972 rozpoczęto budowę ogromnej inwestycji przemysłowej – huty „Katowice”. I etap budowy zakończono w 1978.

Odgałęzienie drogi w lewo do Wojkowic Kościelnych (6 km).

TUCZNAWA. d. nazwa Tuczna Baba.

Sołectwo należące do m. Dąbrowa Górnicza. Od XV w., wieś należąca do biskupów krakowskich. W l. 1831-64 wieś rządowa. Na wielkim głazie tablica ze śmigłem ku czci mjr. Ludwika Idzikowskiego, lotnika polskiego, który zginął w 1929 podczas lądowania na wyspie Graciosa (Azory) podczas próby przelotu przez Atlantyk.

STRZEMIESZYCE WIELKIE

Od 1975 dzielnica Dąbrowy Górniczej (290 m n.p.m.). Poprzednio od 1954 samodzielne miasto. Od 1972 szybki rozwój – budowa huty „Katowice”. Wieś od XIV w., wokół której rozwinęły się osady górnicze – później w obrębie gminy i miasta Strzemieszyce Wielkie (od 1973). Poważny ośrodek przemysłowy. W 1895 powstała tu Fabryka Wyrobów Tłuszczowych „Strem” (dziś Zakłady Chemiczne „Strem” Strzemieszyce), w latach następnych fabryka przetworów kostnych i odpadów skórnych, huta szkła butelkowego. W l. 1968-73 powstał Hutniczy Zakład Wytwórczo-Doświadczalny huty „Baildon” – „Mikrohuta”, ośrodek rzemiosła (m.in. Spółdzielnia Inwalidów „Szczotkarz”).

Przy dawnej szosie do Olkusza, na krańcach dzielnicy, krzyż z tabliczką, upamiętniający masowy mord hitlerowski dokonany na partyzantach z Zagłębia (1943). Z drogi widok na olkuskie zagłębie cynkowe.

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *