CHORZÓW
Miasto (127 000 mieszk., 290 m n.p.m.) nad rz. Rawą, położone na Wyżynie Śląskiej w centrum Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Ośrodek przemysłu hutniczego (huty „Kościuszko” i „Batory”), węglowego (kopalnia „Barbara-Chorzów” i rejon „Prezydent” kopalni „Polska”), metalowego (Chorzowska Wytwórnia Konstrukcji Stalowych „Konstal”), chemicznego (Zakłady Azotowe w Chorzowie i Zakłady Chemiczne „Hajduki”), energetycznego (elektrownia „Chorzów”) i spożywczego. Siedziba Urzędu Miasta.
Podobnie jak większość współczesnych miast górnośląskich składających się z wielu osad i posiadających wiejskie tradycje Chorzów zachował XIII-wieczny układ ulic i XVIII-wieczną zabudowę w historycznym Chorzowie (Starym) przy pl. św. Jana i ul. Bożogrobców (wiejskie zagrody). W centrum miasta, przy ul. Wolności, zachowało się budownictwo z przełomu XIX i XX w. charakterystyczne dla architektury Górnego Śląska, a przy ul. Miarki 40 – modernistyczny szpital zbudowany dla Spółki Brackiej na pocz. XX wieku.
Z lat międzywojennych warto odnotować ciekawe budowle wzniesione w stylu funkcjonalnym: przy ul. Dąbrowskiego (przedłużenie ul. Wolności) gmach zbudowany dla ubezpieczalni społecznej (1927), przy ul. Wolności 41 – ośmiopiętrowy gmach dla Banku Polskiego, przy ul. Jagiellońskiej i pl. 1 Maja – ratusz miejski (1928), dziś Urząd Miejski, czy wzniesiony w 1934 Dom Ludowy przy ul. Henryka Sienkiewicza, dziś Teatr Miejski. Z budowli sakralnych wyróżnić należy drewniany kościółek o zrębowych ścianach i słupowo-mieczowej wieży z 1599 na Górze Wyzwolenia (przeniesiony z Knurowa w 1935) oraz neogotycki dwuwieżowy kościół św. Barbary przy ul. 3 Maja (pierwotnie świątynia ewangelicka) o elewacji wykonanej z piaskowca w l. 1840-52, z polichromią wykonaną przez Stanisława Ligonia. Na cmentarzu obok kościoła św. Barbary grób Juliusza Ligonia (1823-89) – poety-kowala związanego z hutą chorzowską, a przy ul. 3 Maja jego popiersie. Pozostałe kościoły Chorzowa powstały na przełomie XIX i XX. i w 2. poł. XX w., m.in. neogotycki kościół paraf. św. Jadwigi przy ul. Wolności (1908), neogotycki kościół ewangelicki przy ul. Katowickiej (1898).
Z miejskiej zabudowy mieszkalnej zachował się przy ul. T. Kalidy najstarszy dom, w którym (przed udaniem się na studia artystyczne w Berlinie) mieszkał sławny artysta modelarz Teodor Kalida, ur. w Chorzowie w 1801, w rodzinie faktora, wyższego urzędnika rachuby. Po studiach podjął pracę w odlewni huty gliwickiej. Dla Chorzowa wykonał m.in. rzeźbę-fontannę „Chłopiec z łabędziem” (pl. Matejki) oraz w 1853 pomnik hr. Redena, twórcy górnośląskiego przemysłu.
W mieście kilka pomników, których twórcą jest chorzowski rzeźbiarz Reinhold Domin: Juliusza Ligonia (1948, ul. 3 Maja), Fryderyka Chopina (1949, ul. Chopina), Adama Mickiewicza (1958, ul. Mickiewicza) oraz pomnik Powstańców Śląskich, na pl. Powstańców Śląskich – przedstawiający kowala-poetę Juliusza Ligonia, odsłonięty w 1971 (odlew wg rekonstrukcji T. Ślimakowskiego). Pierwszy raz odsłonięty w 1928 przy ul. Wolności (wówczas pomnik Powstańca Śląskiego, zburzony w 1939 przez hitlerowców). Do zabytków przemysłowych należą m.in. budynki szybu „Elżbieta” w Chorzowie Starym, szyb „Barbara II” i „Barbara-Wyzwolenie”.
Od 1968 w obrębie miasta Chorzowa znajduje się Wojewódzki Park Kultury i Wypoczynku im. gen. Jerzego Ziętka, usytuowany w trójkącie między wysoko uprzemysłowionymi miastami – Chorzowem, Siemianowicami i Katowicami. Jest największym tego typu obiektem w Polsce. Jego budowę rozpoczęto w 1951 na terenach nieużytków pokrytych zapadliskami i błotnistymi stawami. Na obszarze ok. 600 ha przeprowadzono olbrzymie prace ziemne, zasadzono 500000 drzew i krzewów, wytyczono drogi i aleje spacerowe o łącznej długości ponad 60 km. Co roku powstawały tu nowe obiekty i urządzenia.
Najbardziej atrakcyjną formą zwiedzania parku jest skorzystanie z krzesełkowej kolejki linowej, tzw. Elki. Jej długość wynosi 3,5 km i przebiega nad najważniejszymi urządzeniami. Można wsiąść na stacji obok Stadionu Śląskiego, następnie przejechać nad alejami spacerowymi do Wesołego Miasteczka, stamtąd nad ogrodem zoologicznym do Planetarium i z powrotem do stadionu nad terenami zielonymi. Wielkie wrażenie na zwiedzających robi Stadion Narodowy (d. Śląski). Jest on największym obiektem sportowym w Polsce, mogącym pomieścić 100 000 widzów. Sztuczne oświetlenie stwarza możliwość organizowania imprez w godzinach wieczornych i nocnych. Obok stadionu znajdują się: pawilon sportowy, motel i boisko treningowe. Remont i adaptacja dla 300 000 widzów w l. 1995-96.
Uprawianiu sportów pływackich służy kąpielisko „Fala”, dysponujące pięcioma basenami o łącznej powierzchni 4000 m2. Najbardziej atrakcyjny jest basen ze sztuczną falą morską. Kąpielisko dysponuje szatnią dla 3500 osób. W położonym opodal ośrodku sportów wodnych, usytuowanym nad czterohektarowym stawem, znajduje się kanał regatowy dł. 550 m, wypożyczalnia rowerów wodnych i kajaków. Można również skorzystać z przejażdżki tramwajami wodnymi.