ŻYWIEC

Miasto (32 300 mieszk., 350 m n.p.m.) w Kotlinie Żywieckiej u zbiegu Soły i Koszarawy. Ośrodek przemysłowy, kulturalny i turystyczny pd.-wsch. aglomeracji bielskiej. Liczne zakłady przemysłowe (Żywieckie Zakłady Papiernicze „Solali”, Spółka Akcyjna Zakłady Piwowarskie w Żywcu, Zakłady Przemysłu Skórzanego „Solmar”, Fabryka Śrub Żywiec „Śrubena”, Fabryka Wtryskarek ,,Ponar-Żywiec”). Siedziba Urzędu Miejskiego.

Do najstarszych budowli Żywca należy kościół Świętego Krzyża, przy ul. Świętokrzyskiej wzniesiony w XIV w. przed lokalizacją nowego miasta. Przebudowany w XVIII w. w stylu barokowym. Przy ul. Zamkowej gotycki kościół paraf. Narodzenia NMP z poł. XV w., rozbudowany w XVI w. przez Komorowskich. Wtedy też wzniesiono renesansową wieżę, dzieło Giovaniego Ricci. Odnowiony po pożarze w 1711. Kaplice z 1903 i 1929. We wnętrzu ołtarz gotycki, tablica grobowa Komorowskich, ambona w stylu regencji, barokowe organy i stalle. Od 1992 kościół Narodzenia NMP jest konkatedrą diecezji bielsko-żywieckiej Kościoła Rzymskokatolickiego. Najcenniejszym zabytkiem miasta jest zamek z poł. XV w. wzniesiony prawdopodobnie przez Skrzyńskich, a przebudowany po 1500 przez Komorowskich na wzór Wawelu na rezydencję renesansową. Rozbudowany w XVI-XIX w. W l. 1708-21 powiększono dziedziniec i odbudowano czwarte skrzydło. W XIX w. przebudowany przez Habsburgów na rezydencję neogotycką. Obecnie przywrócono pierwotny charakter zamku. 5 IX 1992 udostępniono zamek do zwiedzania, w tym dziedziniec arkadowy, ciąg schodów gotyckich i renesansowych oraz 8 sal na drugim piętrze, gdzie prezentowana jest sztuka sakralna Żywiecczyzny, historia i tradycje miasta Żywca. W zamku odbywają się koncerty. Zwiedzanie Starego Zamku i ekspozycji od wtorku do piątku w godz. 9-15 oraz w niedzielę 10-14. W podziemiach regionalna kawiarnia „Rycerska”. W głębi parku neoklasyczny pałac zbudowany w l. 1885-95 przez Habsburgów (dziś Technikum Przemysłu Drzewnego). Za pałacem XVIII-wieczny park (pierwotnie XVII-wieczny ogród), od poł. XIX w. krajobrazowy park angielski z cennym drzewostanem -unikatowy w skali kraju. W rynku czworoboczna kamienna dzwonnica z l. 1723-24 oraz budynek dawnego magistratu, z którego wieżyczki grany jest 3 razy dziennie hejnał. Przy ul. Kościuszki 5 Muzeum Ziemi Żywieckiej założone w 1936 o rodowodzie z 1927. Posiada zbiory archeologiczne (wykopaliska na górze Grójec z V w. p.n.e.) i historyczne (księga „Dziejopis Żywiecki” – dzieło życia burmistrza i kronikarza Żywca – Andrzeja Komonieckiego (1659-1729), który na 500 kartach spisał dzieje Żywiecczyzny w l. 1438-1728 oraz etnograficzne (obrazujące twórczość ludową Żywiecczyzny oraz przedstawiające kulturę materialną mieszkańców).

W Żywcu działa od 1956 Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej, wydawca m.in. czasopisma „Karta Groni” i Biblioteki Groni, opiekun grupy literackiej „Gronie” i grupy plastyków „Różni”. Znaczącym wydarzeniem dla Towarzystwa i miasta było wydanie w 1987 „Chronografii albo Dziejopisu Żywieckiego” Andrzeja Komonieckiego, przygotowanego do druku przez Stanisława Grodzickiego i Irenę Dwomicką. Popularyzacją folkloru zajmują się zespoły regionalne pieśni i tańca – „Pilsko” (od 1954),,Ziemia Żywiecka”, „Gronie”. W czasie karnawału przy udziale muzeum żywieckiego organizuje się „Gody Żywieckie” prezentację ludowych obrzędów noworocznych (I), a latem Festiwal Górali Polskich i Tydzień Kultury Beskidzkiej w amfiteatrze na stoku góry Grójec nad Koszarawą (pierwszy tydzień sierpnia). W Żywcu wychodzi tygodnik „Gazeta Żywiecka” (wydawca m.in. „Kalendarza Żywieckiego”).

W Żywcu znajduje się siedziba Oddziału Babiogórskiego PTTK. Od miasta nosi nazwę grupa górska Beskidu Wysokiego. W skład Beskidu Żywieckiego wchodzą grupy górskie: Pilsko (1557 m) z bocznym pasmem Romanka (1366 m) i Lipowska (1324 m); Wielka Racza (1236 m) z Wielką Rycerzową (1226 m) i Małą Raczą (1176 m); Pasmo Babiogórskie z Babią Górą (1725 m) i Policą (1369 m); Pasmo Jałowieckie lub pasmo Przedbabiogórskie z Jałowcem (lllOm) oraz Pasmo Podhalańskie z Żeleźnicą (912 m). Na terenie Beskidu Żywieckiego, w trudno dostępnych partiach gór, założono leśne rezerwaty: „Romanka” (99 ha – bór świerkowy), „Pod Rysianką” (28 ha – las jodłowo-bukowy), koło Raczy „Butorza” (30 ha – dolnoreglowy drzewostan świerkowy) i „Śrubita” (25 ha – las jodłowo-bukowy), „Pilsko” (15 ha – bór świerkowy regla górnego).

Na pd. od Żywca (od gm. Świnna po Zwardoń i Rycerkę Górną), wzdłuż rzeki Soły, na obszarze 35 870 ha rozpościera się Żywiecki Park Krajobrazowy, założony w marcu 1986. 80% pow. parku zajmują lasy z przewagą świerka (90%). W parku spotykamy ponad 1000 gatunków roślin, mchów i porostów, bogatą faunę, w tym borsuka, rysia, wilka, jelenia i niedźwiedzia, a wśród ptaków głuszce, jastrzębie i krogulce. Na terenie parku wytyczono 44 szlaki turystyczne piesze i 10 narciarskich, m.in. ze Zwardonia przez Wielką Raczę, Przegibek, Rycerzową, Młodą Horę do Rycerki (49 km).

Miasto Żywiec położone nad sztucznym jeziorem (zbiornikiem) jez. Żywieckim utworzonym w 1967 na rzece Sole o pow. 10 km2 i pojemności 100 mln m3. W Tresnej zapora. Pod wodą znalazła się dzielnica miasta Stary Żywiec. Nad zbiornikiem liczne ośrodki wypoczynkowe i żeglarskie.

Wycieczki piesze

1. Na Grójec (612 m), zn. żółte – 1 godz. 45 min.