Żywiec – Historia

Pierwsze wiadomości źródłowe o Żywcu pochodzą z 1327, chociaż wykopaliska archeologiczne stwierdzają, że na pobliskim szczycie (Grójcu – 612 m) istnieją pod szczątkami średniowiecznego zameczku resztki dwóch osad. Pierwszej z V w. p.n.e., wywodzącej się z kultury łużyckiej, i drugiej z I w. p.n.e., której szczątki przetrwały do 1939 w formie wału obronnego. Współczesny Żywiec jako miasto powstał na terenie dzisiejszej dzielnicy Rudza, gdzie w XV w. wzniesiono murowany gotycki kościół Świętego Krzyża. Pierwotnie miasto należało do Piastów oświęcimskich, od których odkupił je w 1457 król polski Kazimierz Jagiellończyk i przekazał w 1467 we władanie Piotrowi Komorowskiemu za utracone ziemie na Słowacji. W rękach Komorowskich przetrwał Żywiec do 1624, kiedy przejęty został jako zastaw przez Zygmunta III Wazę. W 1678 ponownie przejął ziemię żywiecką i miasto krewny Komorowskich hr. Jan Wielopolski. Do rodziny tej należał do 1838, kiedy hr. Adam Wielopolski sprzedał dobra żywieckie wraz z hutą w Sporyszu i zamkiem Habsburgom – bocznej Unii rodziny cesarskiej. Zamek w posiadaniu Habsburgów pozostawał do 1939. Bujny rozkwit miasta nastąpił w XV i XVI w., kiedy otrzymał od króla wiele przywilejów, oraz w XVII w., kiedy Konstancja żona Zygmunta III Wazy przywróciła miastu oraz poszczególnym cechom przywileje. W czasie potopu szwedzkiego Żywiec udzielił gościny królowi Janowi Kazimierzowi, a górale żywieccy stoczyli walkę z oddziałami szwedzkimi pod Mikuszowicami w marcu 1656 oraz atakowali Żywiec zajęty przez Szwedów (9 III). Wielopolscy jako nowi gospodarze przyczynili się do uporządkowania dóbr żywieckich, rozbudowali spalony zamek oraz zaprojektowali pierwsze założenia parkowe wraz z domkiem chińskim.

W poł. XIX w. na terenie miasta powstały pierwsze zakłady przemysłowe. W 1833 młyn wodny do produkcji papieru, a w 1855 Fabryka Wyrobu Masy na Papier. W 1856 wzniesiono browar, któremu Żywiec zawdzięcza m.in. sławę w kraju i za granicą.

W latach międzywojennych ważny ośrodek życia politycznego. Żywieccy robotnicy wielokrotnie występowali podczas manifestacji pierwszomajowych i w strajkach proklamowanych przez PPS. 16 III 1932 w manifestacji wzięło udział 800 robotników żywieckich. Od strzałów policji zginęły 4 osoby. W okresie okupacji rejon Żywca i Węgierskiej Górki był terenem działań AK, natomiast rejon Porąbki – GL (później AL).

5 IV 1945 Żywiec wyzwoliły oddziały IV Frontu Ukraińskiego A. Greczki. Cmentarz żołnierzy radzieckich znajduje się w pobliskiej Moszczenicy nad Zalewem Żywieckim. Po II wojnie światowej powstały nowe zakłady przemysłowe i zmodernizowano stare. Na Sole w Tresnej wzniesiono w latach sześćdziesiątych zaporę i hydroelektrownię. Jednocześnie Zalew Żywiecki jest zbiornikiem wody pitnej i przemysłowej dla Górnego Śląska. Nad zbiornikiem tereny wypoczynkowe oraz ośrodki sportów wodnych.