ŻARKI
Miasto (4200 mieszk., 340 m n.p.m.) na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej o charakterze rolniczym z tradycjami przemysłowymi w XIX i XX w. Urząd Miasta i Gminy.
Żarki powstały w XIII w. na wzgórzu, gdzie ruiny XVIII-wiecznego kościoła. Pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1382. Właścicielami byli m.in. Myszkowscy, Korycińscy i Męcińscy. W 1664 pożar strawił miasto. Po 50 latach Wojciech Męciński założył je ponownie (obecna lokalizacja). Rozwinęło się rzemiosło (stolarze, kowale, szewcy). Od XVIII w. datuje się rozwój przemysłu na terenie osady. Istniał tu wielki piec opalany węglem drzewnym i 2 fryszerki, wykorzystujące miejscowe rudy. W 1831 powstała fabryka maszyn, powiększona następnie o odlewnię żelaza, kuźnię, kotlarnię i emaliernię, przekształcona w końcu XIX w. na przędzalnię bawełny (spalona w 1925). Istniała również olejarnia i browar. Właścicielami zakładów przemysłowych byli Steinkellerowie, Lindheimowie, Scheiblerowie. Żarki utraciły prawa miejskie w 1870, a odzyskały dopiero w 1965.
Miasto było świadkiem wielu bitew. W 1712 toczyły się tu walki oddziałów zwolenników króla Stanisława Leszczyńskiego i Augusta II Sasa. W 1863 (Jawornik) miała miejsce jedna z krwawszych bitew powstania styczniowego. W 1939 – bitwa z oddziałami pancernymi i w latach okupacji – walki partyzanckie oddziałów AK i BCh. Miasto zbombardowane zostało przez lotnictwo niemieckie. Wyzwolone 17 I 1945.
Po wojnie osada odbudowała się, utworzono m.in. liceum ogólnokształcące. W latach siedemdziesiątych powstało tu wiele domów jednorodzinnych oraz domków letniskowych, a w latach dziewięćdziesiątych fabryka obuwia „Krisbut”.
W Żarkach ciekawy kościół św. św. Szymona i Judy z 1522, spalony w XVIII w., odbudowany w 1846 wg proj. H. Marconiego. We wnętrzu barokowe portale, ołtarz główny i boczny z poł. XVIII w. Przy ul. św. Barbary kościółek poszpitalny św. Barbary z XVII w. kryty gontem. Ruiny kościoła św. Stanisława z końca XVIII w. przy drodze do Kroczyc oraz budynek bramny dworu żareckiego z końca XVIII w. (ul. Myszkowska 40). Nad rzeczką przy ul. Moniuszki dawna bóżnica z poł. XIX w., po zniszczeniach wojennych zaadaptowana na cele kultury (MDK). Przy ul. Polnej zabytkowy cmentarz żydowski z XVII w.
Wycieczki piesze
1. Do Leśniowa (1 km) i Przewodziszowic (2 km) zn. żółte (szlak żarecki), od centrum Żerkowic na pn. wsch.
Leśniów. Od 1950 w granicach m. Żarki. Dawna wieś. Na wzgórzu zespół klasztorny paulinów z XVIII w. w stylu barokowym z kościołem z 1559, przebudowanym w XVIII w., Sanktuarium Matki Boskiej Leśniowskiej. Całość otacza mur z XVIII w. Wyposażenie kościoła późnobarokowe i rokokowe. W Sanktuarium gotycka rzeźba Matki Boskiej Leśniowskiej.
Z Leśniowa 1 km w kierunku pn.-wsch. stara wieś Przewodziszowice. Pierwotnie należała do paulinów z Jasnej Góry, dar księcia opolskiego Władysława. Następnie do rodzin rycerskich: Komicz, Jaroszewskich, Męcińskich. Ostatni właściciele darowali ją w 1706 leśniowskim paulinom. Dziś dzielnica Żarek. W pn. części wsi na kilkunastometrowej pionowej skale (ok. 20 m) pozostałości po XIV-wiecznej strażnicy, którą wykorzystywano do końca XV w. Zachowały się fragmenty murów obwodowych sięgających 10 m. U podnóża skały ślady po dolnym zamku (fosa). Ruiny zabezpieczono w l. 1960-62.
Chętni mogą kontynuować wędrówki niebieskim szlakiem Warowni Jurajskich do rez. „Ostrężnik” (przy drodze Żarki-Janów) przez wieś Czatachowę (6 km).
2. Do Minowa (8 km) i Bobolic (9,5 km), zn. czerwone (Szlak Orlich Gniazd), na wsch. od Żarek.
Dojazd do wsi Mirów. Za wsią ruiny gotyckiego zamku z XIV w., rozbudowanego w XV i XVI w. Zamek uległ częściowemu zniszczeniu w 1665, zamieszkany do 1787. Należał m.in. do Giebułtowskich, Myszkowskich, Korycińskich i Męcińskich. Ruiny zabezpieczono w l. 1960-62.
1,5 km w kierunku pd.-wsch. wieś Bobolice, gdzie bliźniacza warownia z XIV w. na wysokiej skale. Zniszczona w czasie wojen szwedzkich. Początkowo był to zamek królewski, następnie należał m.in. do Krezów, Myszkowskich i Męcińskich. Zachowały się ruiny zamku górnego (mieszkalnego) z dwiema basztami.