WOŹNIKI

Miasto i gmina (4500 mieszk., 320 m n.p.m.). Ośrodek rolnictwa i drobnego przemysłu. W mieście początek szlaku turystycznego im. Józefa Lompy prowadzącego przez Lubszę, Boronów, Hadrę, Lisów, Borki Wielkie i Małe do Olesna.

Początki osady grodowej sięgają X w. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1206. Sto lat później wieś była komorą celną na pograniczu Śląska. Prawa miejskie otrzymała w końcu XIV w., chociaż potwierdzenie pochodzi z 1454, od księcia opolskiego Bernarda. Miasto słynęło z rzemiosła. W 1798 pożar zniszczył osadę. W odbudowanym mieście ostatnie lata swego pracowitego życia spędził Józef Lompa (1797-1863), nauczyciel, pisarz i publicysta. Autor wielu podręczników, m.in. „Krótkie wyobrażenie historyi Szląska dla szkół elementarnych” (1821) czy popularnej historii Śląska „Pielgrzym z Lubopolu” (1844). Opisał też dzieje Woźnik. W 1802 urodził się w tym mieście Tomasz Nowacki, nestor polskiego drukarstwa na Górnym Śląsku (własna drukarnia w Mikołowie). Polskie tradycje miasta miały swój wyraz w wyborach do rad gminnych w 1919 i w powstaniach śląskich. Za udział w nich wielu powstańców zapłaciło życiem w 1. 1919-21 i 1939. Niemcy zniszczyli również grób J. Lompy. Miasto wyzwolone zostało 20 I 1945.

Układ urbanistyczny miasta szachownicowy, zabudowa parterowa, tylko w rynku zabudowa jednopiętrowa. W centrum prostokątny rynek, z którego naroży wybiegają 4 ulice. W rynku ratusz neoklasyczny z XIX w. i kamienice (nr 3 i 9) w tymże stylu z elewacją z 1843 oraz kościół paraf. św. Katarzyny górujący nad miasteczkiem. Jednonawowa budowla z dwuprzęsłowym prezbiterium (o sklepieniu żaglastym) zbudowana została w XVII w. na fundamentach gotyckiej świątyni. Do korpusu dobudowano pd. i pn. kaplice. Od przodu przylega monumentalna baszta-dzwonnica z barokowym hełmem. Poza rynkiem spotkać można pojedyncze, interesujące, murowane domy z przełomu XVIII i XIX w., z bramami przejazdowymi, m.in. przy ul. Tarnogórskiej 4, ks. Kiebla 1 i 4, Koziegłowskiej 46 i 63. W centralnym punkcie rynku stoi pomnik Józefa Lompy. Pierwszy pomnik wzniesiony w 1931 zniszczyli hitlerowcy w 1939. Przy ul. Koziegłowskiej 15 stał do 1997 dom, w którym w l. 1858-63 mieszkał Lompa.

1 km od centrum, ul. Tarnogórską, drewniany cmentarny kościółek św. Walentego z 1696 o konstrukcji zrębowej, z ładną latarnią i baniastym hełmem. Do wieży dobudowana zakrystia. Na cmentarzu symboliczny grób J. Lompy (właściwą mogiłę zniszczyli hitlerowcy). Na grobie tablica z tekstem: „Tu spoczywa w Bogu śp. Józef Lompa. Poeta śląski i nauczyciel

29 VI 1797 – 29 III 1863 R.I.P. W dowód niewygasłej pamięci Najlepszemu Synowi Ziemi Górnośląskiej, Krzewicielowi Polskości i Obrońcy praw ludu śląskiego ofiarują wdzięczni Rodacy”. Po drugiej stronie cmentarz żołnierzy Września.

W odl. 1,5 km od miasta zachowały się pozostałości okólnego grodziska z wałem i fosą.