POTOK ZŁOTY
Wieś w gminie Janów.
Pierwsza wzmianka pochodzi z XII w. W XIII w. należał do Odrowążów. Od XVII w. do Koniecpolskich, a następnie Potockich, m.in. Wacława – poety i arianina. W 1852 Potok Złoty kupił gen. Wincenty Krasiński, ojciec Zygmunta – poety, autora m.in. „Nie-Boskiej komedii” (1812-1859). W 1857 przyjechał tu Zygmunt Krasiński. Tutaj zmarła jego czteroletnia córka pochowana w kaplicy kościoła w Potoku Złotym. Po śmierci Wincentego i Zygmunta Krasińskich w dworku zamieszkała Maria z Krasińskich Raczyńska. Hrabia Edward Aleksander Raczyński (mąż) wybudował obok pałac, a ich syn Karol stworzył arboretum.
Wieś ma tradycje walk klasowych datujące się od 1905, kiedy chłopi pracujący w kopalniach rudy zorganizowali strajk, a w 1919 w majątku K. Raczyńskiego powołano Radę Delegatów Robotników Rolnych i Fornali. W 1922 podpisano pierwszą w Polsce umowę zbiorową o warunkach pracy i płacy robotników rolnych. We wrześniu 1939 w rejonie osady toczyły się krwawe walki 7 Dywizji Piechoty dowodzonej przez gen. Gąsiorowskiego z wojskami hitlerowskimi. Polegli i pochowani zostali na miejscowym cmentarzu. W okresie okupacji w lasach koncentrowały się silne oddziały partyzanckie, które m.in. 15 VIII i 11 IX 1944 stoczyły walkę z oddziałami Wehrmachtu. Osadę wyzwoliły oddziały Armii Czerwonej 17 I 1945.
Po 1945 osada spełnia funkcję turystyczno-wypoczynkową. Powstał m.in. nowoczesny hotel turystyczny „Kmicic” z restauracją i parkingiem strzeżonym, wybudowano ośrodek szkoleniowo-wypoczynkowy Komendy Chorągwi ZHP w Częstochowie.
W zespole pałacowo-parkowym (o pow. 38,5 ha) parterowy dworek z 1829 w stylu klasycystycznym. W 1857 mieszkał w nim Zygmunt Krasiński, autor „Irydiona” i „Nie-Boskiej komedii”. Po pożarze w 1952 przebudowany. Obecnie Muzeum Zygmunta Krasińskiego, Oddział Muzeum Częstochowskiego. Pamiątki (obrazy i rzeźby) związane z poetą i rodziną. Obok klasycystyczny pałac Raczyńskich z przełomu XIX i XX w., zbudowany wg proj. Zygmunta Hendla i Jana Heuricha. Od 1903 do II wojny światowej w rękach Karola Raczyńskiego, który wokół pałacu urządził park ze stawem „Irydion”. W pałacu do niedawna mieścił się Zespół Szkół Rolniczych i Ogrodniczych. Obecnie Zarząd Jurajskich Parków Krajobrazowych.
Kościół Jana Chrzciciela z XV w., przebudowany w 1720 i 1883 na budowlę klasycystyczną. Gotyckie prezbiterium, zakrystia oraz dzwon. W nawie pn. renesansowe płyty nagrobne z inskrypcjami w języku polskim. Ołtarz w stylu późnego renesansu. Ołtarze boczne barokowo-rokokowe. Neogotycka kaplica Krasińskich z poł. XIX w. (sztukateria F. Marconiego).
Przed murem ogrodzenia zamkowego (po lewej) obelisk z popiersiem Kościuszki, ustawiony w setną rocznicę jego śmierci (zniszczony w 1939 przez hitlerowców).
JANÓW
Wieś nad rz. Wiercicą. Centrum handlowo-usługowe dla okolicznych wiosek. Na prawach gminy.
W l. 1696-1865 miasto założone przez Jana Koniecpolskiego wchodziło w skład dóbr złotopotockich. Należało do Potockich, Krasińskich i Raczyńskich. Utrata praw miejskich wiązała się z zaangażowaniem mieszkańców w walki powstańcze 1863. Pod Janowem stoczona została zwycięska potyczka oddziału Z. Chmieleńskiego z oddziałami rosyjskimi. W odwet miasto zostało spalone, podobnie jak w 1914 i 1939.
Osada zachowała dawny układ urbanistyczny. Kościół zbudowany w.l. 1921-23 wg proj. W. Nowakowskiego w miejscu spalonego w 1914.
W odl. 3 km na wsch. wieś Apolonka. W pobliżu rez. „Kaliszak” o pow. 14,64 ha – matecznik, starodrzew, drzewa liściaste i iglaste w wieku do 150 lat. Równocześnie miejsce kaźni z okresu II wojny światowej.