OLSZTYN

Wieś, siedziba urzędu gminnego. Miasto w l. 1488-1818. Na Górze Zamkowej warownia z XIV w. zbudowana za czasów Kazimierza Wielkiego. Siedziba starostów królewskich. Rozbudowana w XV i XVI w. Najstarszą częścią warowni jest zamek górny z cylindryczną dwudziestometrową wieżą (XIV w.) i sześciometrową, sześcioboczną nadbudówką z cegły (XV w.). W XV i XVI w. od strony pn.-zach. utworzono dwa przedzamcza oddzielone murami i fosami. Natomiast na zamku górnym na przełomie XVI i XVII w. zbudowano trzykondygnacyjną wieżę mieszkalną. W l.1370-96 zamek był w rękach księcia Władysława Opolczyka. W XV w. dzierżawił go Jan Odrowąż.
W 1587 zamek obronił się przed wojskami arcyksięcia Maksymiliana pretendenta do tronu polskiego. W obronie Olsztyna wsławił się Kacper Karliński, który podobnie jak obrońcy Głogowa, poświęcił swego syna. W 1656 Szwedzi zdobyli zamek. Część popadającego w ruinę zamku wykorzystana została w 1722 do odbudowy spalonego kościoła w Olsztynie. Do dzisiaj zachowały się fragmenty murów, cylindryczna wieża oraz wieża o planie prostokąta (mieszkalna).
W l. 1959-62 zabezpieczono ruiny zamku. Podczas prac zabezpieczających odsłonięto mury obwodowe i bramę wraz z fosą zamku dolnego.
W wiosce kościół paraf. św. Jana Chrzciciela z czołową wieżą i murem cmentarnym z 1722.

PORĘBA

Miasto (8927 mieszk., 320 m n.p.m.) nad rz. Czarną Przemszą. Miasto od 1973. Od 22 V 1975 do XII 1982 dzielnica Zawiercia. Od 1983 ponownie miasto. W latach sześćdziesiątych osiedle przemysłowe, w skład którego weszły wsie Poręba I, II i III, Dziechciarze, Krzemenda, Krawca. Pierwotna nazwa (od 1373) Poręba Czarna lub Mrzygłoszka (XIV w.). Urząd Miejski.
W XVIII w. powstał w dobrach rodu Bnińskich zakład hutniczy (wielki piec na węgiel drzewny – 1798, fragment zachowany do dziś). W pierwszych latach XX w. i latach międzywojennych odlewnia i wytwórnia precyzyjnych obrabiarek „Poręba”, wyroby emaliowane. Dziś Fabryka Urządzeń Mechanicznych „Poręba” produkująca różnego typu obrabiarki, jak: tokarki, strugi, szlifierki, wiertarki i frezarki. Godne zobaczenia: stary piec hutniczy z napędem wodnym.