Ogrodzieniec
Miasto (4380 mieszk.) u podnóża najwyższego wzniesienia Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej zwanego Górą Zamkową (504 m n.p.m.). W miasteczku przemysł materiałów budowlanych: cementownia „Wiek”, klinkiernia i cegielnia. Urząd Miasta i Gminy.
Pierwsze wzmianki pochodzą z 1382. Ok. 1523 własność krakowskiego rodu Bonerów. Dzieje miasta nierozerwalnie związane z zamkiem na malowniczym wzgórzu, wzniesionym w I. 1532-47 przez Seweryna Bonera. W latach następnych Ogrodzieniec z zamkiem należał do rodziny Firlejów, Męcińskich. Od 1669 do 1680 należał do Stanisława Warszyckiego – kasztelana krakowskiego. Ostatnimi właścicielami byli Tomasz Jakliński, któremu miasto zawdzięcza przywilej jarmarków (1784), i jego siostra Mieroszewska. Do dóbr ogrodzieńskich należały w XIX w. folwarki Podzamcze, Karolin, Kiełkowice, Żelazko, Srubarnia, Mokrus, Józefów, Ryczów i Centuria. Za udział w powstaniu 1863 osada utraciła prawa miejskie. Odzyskała je w 1973. Przed I wojną światową powstały tu wapienniki i cegielnia, browar i cementownia „Wiek”. Po 1945 rozbudowano cementownię, zbudowano zakłady eternitu. Wzniesiono nowoczesne bloki mieszkalne. W skład miasta weszły przysiółki Józefów I i II.
Miasto zachowało dawny układ urbanistyczny z rynkiem. Późnobarokowy kościół Przemienienia Pańskiego wzniesiony w 1787 w miejsce drewnianego kościoła św. Wawrzyńca.
■ W odl. 2 km na wsch. od Ogrodzieńca Podzamcze. Sołectwo w gminie Ogrodzieniec, z perłą Szlaku Orlich Gniazd – ruinami renesansowego zamku Bonerów z XVI w., zwanego potocznie zamkiem „Ogrodzieniec”. Zamek znajduje się na Górze Zamkowej. Spalony dwukrotnie przez Szwedów w 1665 i 1702 – odbudowany został przez S. Warszyckiego i T. Jaklińskiego. W XIX w. popadł w ruinę. W pocz. XX w. myśl o odbudowie podjął Aleksander Janowski, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (sylwetkę zaniku umieszczono na znaczku PTTK), konserwację ruin zrealizowano w l. 1963-73. Pamięć o A. Janowskim utrwalili harcerze śląscy tablicą pamiątkową. Na miejscu dzisiejszego zamku w XIV w. istniał drewniany grodek obronny oraz drewniana czatownia. W XV w. ród Włodków wzniósł trzykondygnacyjny średniowieczny zamek. W l.1532-47 Seweryn Boner, kasztelan biecki rozbudował zamek w stylu wczesno renesansowym, dobudowując skrzydło pn. z wykutą w skale stumetrową studnią i powiększył skrzydło pd., gdzie wzniesiono dwie baszty obronne i basztę bramną z mostem zwodzonym z przeciwwagą i dojazdem na filarach. Zastosowana tu technika była rzadko spotykana na ziemiach polskich. W 2. poł. XVI w., za jego następców, wzniesiono skrzydło zach. i budynki gospodarcze. Wzmocniono zamek od pd. – budowa Kurzej Stopki – i otoczono murem dziedziniec gospodarczy. Mikołaj Ligęza wybudował (1561-76) mały bastion (drugi w Polsce) i wielką fosę. Dalszej rozbudowy dokonał (1649-55) kasztelan lubelski Andrzej Firlej; nad bastionem wzniósł salę marmurową, a wystrój wnętrz zmienił na barokowy. W XVI w. konkurował z królewskim Wawelem. Czterokondygnacyjne mury otaczały dwa dziedzińce wewnętrzne. W I. 1655-56 Szwedzi zniszczyli zamek. Częściowo odbudowany został przez nowego właściciela (od 1669) Stanisława Warszyckiego – kasztelana krakowskiego. Od 1695 w rękach rodziny Męcińskich.
W 1784 zamek kupił Tomasz Jakliński. Do 1810 był częściowo zamieszkiwany.
Zwiedzanie zamku. U podnóża zamku obszerny dziedziniec. Wejście do zamku prowadzi przez budynek bramny (XVI w.), przedzamcze z mostem zwodzonym na zewnętrzny dziedziniec mieszczący ongiś wozownię, stajnię, browar i gorzelnię. W pd. baszcie wykuta w skale tzw. męczarnia, lochy przypisywane Stanisławowi Warszyckiemu, kasztelanowi krakowskiemu. Do zamku górnego przedostajemy się przez kwadratową fosę i dalej przez sień wjazdową wchodzimy na główny dziedziniec zamku renesansowego, otoczony niegdyś czterokondygnacyjnymi ścianami i galerią na filarach (1532—47). Po konserwacji ruin (1963-72) udostępniono do zwiedzania reprezentacyjne pomieszczenia drugiego piętra zamku. W skrzydle zachodnim sypialnia, apartament; w południowym duża jadalnia, a w baszcie narożnej pomieszczenia na przechowywanie naczyń stołowych i kuchennych (kredens). W dobudowanej w 2. poł. XVI w. Kurzej Stopce „izba białogłowska”, nad nią wielka sala, w przedsionku kwadratowej baszty skarbiec, zaś w baszcie kaplica zamkowa (XVI w.).
W dolnych kondygnacjach i najwyższej były pomieszczenia gospodarcze i sale dla służby i dworu. W skrzydle pn. parteru kuchnie (zachowane szczątki pieca), izba kucharzy i studnia, we wsch. skrzydle chłodnie.
Z zamku wychodzimy przez mały dziedziniec (II) między Kurzą Stopą, beluardą a murem ze strzelnicami i gankiem straży.
Przez Podzamcze biegną trzy szlaki turystyczne: żółty – Szlak Zamonitu, czerwony – Szlak Orlich Gniazd, niebieski – Szlak Warowni Jurajskich.